Marica Campo.-
Guitiriz, 2 de xullo de 2022. Casa
Habanera. 11,30
En
canto o mundo progresa na súa auto destrución, mentres as nais dos soldados dun
e doutro bando soñan con regresar aos
tempos en que aínda non amaran nin tiveran fillos, en Guitiriz,
convocada polo grupo que se formou arredor da Lareira de Soños e co apoio do
Concello, celébrase a Festa da Poesía. Nada máis revolucionario e positivo.
Manuel María propugnaba que os homes e mulleres da política estivesen obrigados
a ler poesía e, sen dúbida non lle faltaba razón.
Parabéns,
xa que logo, por esta iniciativa que, traballando pola palabra, e ben seguro
que promove a paz.
Din que calquera cousa pode ser poesía, mais que
a poesía non pode ser calquera cousa.
Asegúrase
que é posíbel facer poesía de todo, mais que non todo é poesía.
A
poesía é inútil, expresa Luís García Montero: só serve, segundo el, para lle
cortar a cabeza a un rei ou para seducir unha rapaza. Aínda así, segue a ocupar
o centro da súa escrita porque, en realidade, celebra e reivindica ironicamente
que non sexa algo mercantil nin instrumento de apoio para causas espurias. El
ve na poeta, no poeta, alguén que quere ser dono das súas opinións. Iso non
impide que o oficio requira artesanía, relato humano, saber dunha herdanza que
nos vén dos devanceiros, dos antepasados.
O
desprezo a esa tradición, sobre todo por descoñecela, nada ten de positivo.
A
innovación é importante, mais non o é menos ser elos dunha cadea que non rompe
porque cada un deles engancha no anterior e dá paso ao seguinte.
A
cadea fúndese (de fundición, non de afondamento) con palabras. As palabras deben
ser escollidas polo seu peso, pola súa densidade. O que lles dá densidade son
os significados que se lles apegan polo uso e as experiencias de todo tipo, é
dicir, da vida e a arte. Isto é o que se chama connotación. Fóra dela, na pura
denotación, a poesía non sucede, non é.
Hai
centos, miles, de definicións deste xénero tan vello coma o mundo. Porén,
calquera definición limita, pon fronteiras ao feito poético e, sobre todo, non
revela o seu verdadeiro ser.
É
por acumulación de experiencias, de encontros nese espazo tan máxico como humano,
onde nos podemos facer unha idea do seu ser pesado e leve, gozoso e ferinte, diáfano
e escuro, carnal e espiritual.
Mais,
que é poesía? Cadran moi ben para unha declaración de amor as palabras de
Bécquer: “Poesía eres tú”. Porén, a resposta non abonda para entender o
misterio.
Aínda
así, hai que entendela? J.R. Jiménez aseguraba que non, que o mesmo que non
comprendemos o que cantan a auga ou os paxaros, tampouco temos que saber o que
di o poeta para que gustemos da poesía.
Como
xa se dixo, definicións non faltan, malia termos estudado no vello bacharelato
que a poesía non se pode definir, que, simplemente, chamamos poético a algo que
nos impresiona e nos causa emoción pola súa beleza.
Antonio Machado deixou escrito:
“Ni
mármol duro y eterno,
ni
música y pintura,
sino
palabra en el tiempo.
II
Canto
y cuento es la poesía.
Se
canta una viva historia,
contando
su melodía”.
Benedetti
considerouna “A verdadeira alma do
mundo”.
Para Octavio Paz: “A poesía é a
memoria dos pobos, e a parte secreta da alma de cadaquén”.
Lorca
viu nela “O misterio que teñen todas as cousas”.
Fernando Pessoa considerábaa
un finximento, unha impostura coa que o poeta expresa a súa verdade:
O
poeta é um fingidor.
Finge tão completamente
que chega a fingir que é dor
a dor que deveras sente.
O
poema, segundo Manuel María,
é un ser vivo que anda,
respira, soña, chora,
salouca,
ama, berra, cintila e
escurece,
cala, aborrece a mentira,
sente odio e ternura,
desángase,
fala de intimidade a
intimidade
coas cousas e coa xente,
suxere
mundos posibeis e imposibeis,
suda, cansa, sente sede e
fame,
adoece, agoniza.
E
nunca morre.
De
A Luz Ressuscitada, 1984
Díaz
Castro, o noso grande escritor dos Vilares de Guitiriz, de Galiza e da pléiade
mundial dos letraferidos, explica que
o poema é só un nimbo de luz que os
ollos cegos lles poñen ás cousas soñadas
ou amadas nas tebras. Ben se sabe que non se refire ás nubes dese nome, senón ao
circo luminoso que rodea a cabeza dos santos ou certos corpos celestes en
determinadas circunstancias.
Coincide
co poeta norteamericano Robert Penn Warren, que o expresa así:
“No fondo, un poema non é algo que se ve,
senón a luz que nos permite ver.
E, o que vemos, é a vida”
Esta que lles fala, engade: A vida viva, a vida que se sente a si mesma.
E que podería completalo con palabras de Dylan Thomas:
“A
poesía é o que nun poema che fai rir, chorar, falar, calar, conseguir que as túas
uñas dos pés brillen, que che fai querer
isto ou aquilo ou nada, que che
fai saber que estás só nun mundo descoñecido, que a túa benaventuranza e
sufrimento se comparten para sempre e sempre serán teus.”
Se cadra a
poesía non é, senón que sucede. E, se sucede, é un fenómeno. A poesía flúe,
acontece. Ningún destes verbos é estático. Son dinámicos, verbos que falan de
procesos. Porén, un é o proceso de creación que dá como resultado o poema e
outro é o proceso de lectura.
Quen
le, recrea o poema porque precisamente esa é unha das súas características, a
polisemia, a multiplicidade de significados. E iso é así porque, á marxe dunha
serie de connotacións comúns a moita xente, hai outras que pertencen a cada
persoa e non teñen que ser as mesmas para quen escribe que para cada unha ou un
das diversas e diversos lectores.
Quen
escribe non sempre busca un sentido para o poema. Derrida, o filósofo da
deconstrución, ese xeito de estudar os textos para ver as contradicións que hai
na nosa cultura, afirmou que todo verdadeiro poema corre o risco de carecer de
sentido e non sería nada sen ese risco. Mais non compete a un pregón entrar
nestes labirintos do posmodernismo, senón convidar á poesía.
En
todas as persoas hai Outra que non coñecemos. A través da linguaxe podemos
procurala, desvendala, dar con ela. Rosalía de Castro, sobre todo en Follas
Novas, é paradigma desta procura.
Daquelas que cantan as pombas i as frores
todos din que teñen alma de muller,
pois eu que n’as canto, Virxe da Paloma,
¡Ai!, ¿de qué a teréi?
III
Tal coma as nubes
que impele o vento,
i agora asombran, i agora alegran
os espazos inmensos do ceo,
Así as ideas
loucas que eu teño,
as imaxes de múltiples formas,
de estranas feituras, de cores incertos,
agora asombran,
agora acraran,
o fondo sin fondo do meu pensamento.
Quen,
que escriba ou se lea a si mesma non percibe por veces esa sensación de
estrañeza ao se descubrir outra?
Rimbaud
tíñao claro: “Je suis autre” (eu son
outro)
É
no proceso creador onde coñecemos o material da experiencia, por iso non
operamos sobre un coñecemento previo, explicaba o ourensán José Ángel Valente. Nese
proceso ordenamos o noso mundo e rescatámolo para a consciencia, para vivirmos
e non sermos vividos pola ignorancia de nós, polo engano sobre a nosa
identidade.
Porque,
como nos comunica o gran romántico inglés John Keats, no máis célebre, quizais,
dos seus poemas, “Oda a una urna griega”,
só a verdade é beleza e só a beleza é verdade. Todo iso e nada máis
habedes saber na terra.
Xosé
María Díaz Castro sabíao ben cando escribiu: “a beleza feriume para sempre”. A
beleza era a súa poesía da que a verdade era a
beleza.
De calquera maneira, beleza e
verdade, verdade e beleza poden pousar en formas e xeitos de facer ben
diversos. Digamos que o rostro do poema cambiou como os sucesivos rostros
daquela muller a quen cantaba Yeats nos versos de “Cando sexas vella”
CANDO xa sexas vella e
canosa, e con sono
toquenees xunto ao lume, colle este
libro
e le soñando coa mirada doce
que tiveron os teus ollos, e coas súa fondas sombras;
e cantos os teus momentos de
alegre gracia amaron,
e a túa beleza, con falso o con sincero amor,
mais só un amou en ti a alma peregrina,
e amou las aflicións do teu cambiante rostro;
e inclinándote logo xunto a acesas
brasas,
murmura, algo doída, como marchou o Amor
ao paso por riba das altas montañas
e o seu rostro ocultou un sen fin de estrelas.
Secasí, a poesía, se ten
verdade e beleza, non envellece para quen de verdade a ame.
Bécquer asegurou nun seu
poema:
Mientras las ondas de la luz al beso
palpiten encendidas,
mientras el sol las desgarradas nubes
de fuego y oro vista,
mientras el aire en su regazo lleve
perfumes y armonías,
mientras haya en el mundo primavera,
¡habrá poesía!
Mientras la ciencia a descubrir no alcance
las fuentes de la vida,
y en el mar o en el cielo haya un abismo
que al cálculo resista,
mientras la humanidad siempre avanzando
no sepa a dó camina,
mientras haya un misterio para el hombre,
¡habrá poesía!
Coido que se
equivocou e que lle hai que dar a volta ao poema. Porque, mentres haxa poesía,
haberá primavera e misterio.
Silvio
Rodríguez, o cantautor cubano, enténdeo ben cando canta que son culpábeis os
versos de que haxa noite e estrelas.
Mentres
Rosalía de Castro e tantos e tantas
autores nosos, entre eles os da Poesía Guitirica sigan alimentándoa coa súa
palabra, non só na poesía, senón en todos os ámbitos da vida, existirá Galiza e
existiremos nós.
Moitas
grazas por estardes na casa común da nosa lingua. Viva a poesía!
