A negación da realidade

Mario Paz González
Nestes días pode verse nas pantallas de cinema unha película sobrecolledora e absorbente titulada “Good”, de Vicente Amorim. Nela cóntasenos a historia de John Halder, profesor de literatura na Alemaña dos anos 30. Halder (interpretado con grande sensibilidade por Viggo Mortensen) é un home bo, de aspecto enxoito e circunspecto, que publica unha novela a cal, pola súa controvertida temática, chama a atención dos dirixentes nazis recentemente instalados no poder. Estes, ansiosos en plena procura de espíritos afíns cos que dar sustento intelectual á irracionalidade das súas consignas, tentan utilizar esta obra, e ao seu autor, na desafiante e tóxica campaña propagandística coa que atravesan a confusión política que se vivía na Europa daqueles anos.

Na película amósasenos o modo no que, aos poucos, sen apenas darse conta, o profesor Halder se vai deixando arrastrar por uns acontecementos que o exceden e que transcorren como pano de fondo da súa existencia, á que tenta pór orde no medio das súas clases na universidade e o caos da súa vida familiar. Así, guiado por un vacuo escrúpulo de respecto cara ao novo, por descoñecido, Halder déixase seducir, primeiro por unha alumna aria de fortes conviccións e, logo, polo espírito promisorio do nacionalsocialismo.

Ao redor del asistimos, no entanto, á contemplación dun mundo que paulatinamente ameaza con virse abaixo representado por Maurice, o amigo psicanalista e xudeu. Con todo, os signos dese derrube son tan imperceptibles que nin eles mesmos, nin ninguén na súa contorna, parecen amosar, en aparencia, signos de pánico ou de alarma amparados como están, pois ambos loitaran na Gran Guerra, polo orgullo e a tranquilidade que lles reporta o sentirse cidadáns alemáns.

Hai unha escena especialmente significativa na que vemos a Halder explicando aos seus alumnos A la recherche du temps perdu mentres fóra estase organizando unha queima de libros. Aínda que a súa alegación a favor da literatura como deleite sumo e acto de rebeldía que nos fai máis respirable o mundo semella feita con coraxe e sinceridade, as explicacións do reitor respecto á futura prohibición de Proust son acatadas polo noso personaxe con indolente resignación, sen apenas discusión nin cuestionamiento.

Podería dicirse que John Halder, na súa inxenuidade, representa a bonhomía do pobo alemán que non soubo ou non quixo ver como a profundidade inmediata do horror, dunha sinistra ameaza se ía cernindo ineludiblemente sobre el e sobre o resto de Europa. De feito, á luz desta e dalgunhas outras das escenas que van desfilando ante os nosos ollos na pantalla, tanto o protagonista, como o resto de personaxes, parecen adquirir unha consistencia alegórica que, quizais, revela a orixe teatral da historia, pois está baseada nunha peza do dramaturgo británico C.P. Taylor escrita a finais do século XX, pouco antes do seu prematuro pasamento, ocorrido unha semana despois da estrea no londiniense Donmar Warehouse.

Aínda que a escalada de brutalidade e terror do nazismo foi relatada en moitas ocasións a través doutras películas, novelas ou series de televisión, poucas revelan con tanta exactitude, sen ningunha épica nin patetismo, o medo e o silencio que, cunha lentitude progresiva, se foi impondo dun xeito case imperceptible, mesmo a moitos daqueles que inicialmente apoiaron aos seus dirixentes. O xeito no que os dous amigos pasan a situarse en bandos separados, o xeito no que a indignidade das claudicacións dun deles vai ensombrecendo a súa mutua relación mentres o outro, aos poucos, vai perdendo, primeiro a súa clientela e logo os seus dereitos máis elementais, así como a mensaxe abominable que se oculta tras iso e que o obriga á exclusión total ou, con sorte, ao exilio resulta pavoroso. Aínda que non sei se o autor da obra o tivo como referencia, a sinxela descrición destes acontecementos cotiáns (algúns en aparencia banais, pero que xuntos toman trazas dunha certeza terrorífica) lembra a ofrecida nos seus diarios por Víctor Klemperer, quen arriscou a súa vida para amosar con valentía e minuciosidade o avance do horror e da privación de dereitos a que el, como xudeu, foi sometido en Dresde.

Ao mesmo tempo, a película permite unha lectura intemporal sobre o compromiso do intelectual co mundo que o rodea. Halder aspira inxenuamente a cambialo desde dentro, aínda que non consegue decatarse de que, sen pretendelo, está a pórse unha venda nos ollos ao esquecer que o seu papel como escritor debería sustentarse no dereito a cuestionar a realidade, a interrogar, a pór en solfa o sistema establecido, aínda que este non se impuxese á forza. Esquece que a súa misión como escritor non consiste en dar as costas á realidade, nin tampouco en deixarse absorber por ela, senón, desde un estudado distanciamento, reivindicar a liberdade de expresión e de conciencia, a universalidade dalgúns valores que non deben basearse en imposicións dunha elite que, en ocasións, amparándose en argumentacións doadas ou de dubidoso fundamento, é capaz de negar todo pluralismo e diversidade en base á reivindicación dunha suposta, aínda que confusa, modernidade.

Mentres asisto na escuridade da sala á proxección penso en todo isto e vén á miña mente un desconcertante artigo de Fernando Savater, tamén un home indubidablemente bo, publicado no diario El País a finais de maio (“Lamento por Babel”, 26-05-2009). Nel parece cuestionar a necesidade de defender as linguas minoritarias, pois a súa extinción proxéctase sobre elas cunha fatalidade inevitable. Un intre despois, mentres saio do cinema e me deixo levar polo recendo rumoroso e nocturno das rúas logo dun caloroso día de finais de primavera como este, cando o inicio do verán é máis que unha promesa, pregúntome se para os que viviron os anos do nazismo era tan común, e tan fácil, caer nesa mesma cegueira, nesa mesma negación da realidade e non ser capaces de ver aquilo que hoxe, coa distancia, semella tan sinxelo e evidente, que o fondo de certas loitas é sempre o mesmo. A defensa dunha lingua como pode ser a nosa non é só a defensa dun signo propio de identidade fronte a aqueles que pretenden negalo, senón a reivindicación e a afirmación dunha parcela de liberdade individual ou colectiva e dunha irredutible heteroxeneidade que fai, hoxe e sempre, máis rico e habitable o universo que nos rodea.

mariopaz@avozdevilalba.com

12 de xuño de 2009

2 comentários :

  • Tamén eu sinto que Savater se ande a apuntar ao desvarío.
    Saúde voceiros.

    12 de xuño de 2009, 20:59

  • Diversidade de Lingüas= Diversidade Cultural.
    Pode que nos quiten a Nosa Fala máis do que xa está, e que parece dificil minimizala ainda máis, pero pódese facer.Queren o pensamento único.
    Quitarannos o Idioma, pero non nos quitaran a ansia de falalo, pensalo ou escribilo.Sempre nos quedará a nosa intimidade Galegofalante.
    Non lles será facil "adestrarnos".

    FENDETESTAS

    15 de xuño de 2009, 12:58

Danos a túa opinión