Vilalba onte e hoxe: A sombra do Castelo

Mario Paz González

“Non era nin un antigo burgo feudal, nin un suntuoso palacio novo, senón unha planta extensa que se compuña de poucas construcións de dous pisos e de moitas construcións baixas en cambio, que se estreitaban unhas contra as outras; de non terse sabido que era o Castelo, puidera ser tomado por unha aldeíña”. Estas son as verbas coas que o narrador de O Castelo, a novela de Franz Kafka, explica a sorpresa do agrimensor K. ao achegarse á fortaleza.

Os termos que sustentan tal descrición poderían aplicarse de xeito doado a calquera poboación que conte cunha edificación semellante. Nela, como nesta obra do escritor checo, a imaxe da fortificación gravita a modo de pantasmagoría, de enigmática sombra ineludible. K. sabe que o Castelo é para el unha meta ansiada e inalcanzable, sabe que, en contra do seu desexo, endexamais chegará a pór un pé no seu interior. Tamén o sabía Kafka e por iso é probable que a novela ficara, xa para sempre, inconclusa. Sobre esta narración e sobre todo o conxunto da súa obra intuímos unha imaxe na que se reducen as vastas fronteiras do cosmos a aquilo que un único individuo pode abarcar, tentar entender ou penetrar (un castelo, un proceso…), malia que iso non vai garantir que o logre. O mundo reducido a algo cativo. Como nas vilas galegas, segundo nos lembrou, con certa retranca, Celso Emilio.

O Castelo, todo castelo, como forza simbólica armada e expectante, pecha baixo a solidez do seu asento nun lugar xeralmente elevado, un sentido sombrío, de porta cara ao misterioso e escuro. A fortaleza de Caronte na tradición greco-latina ou a de Melwas na mitoloxía lendaria celta, aquel rei de Somerset que foi raptor de Xenebra. Pero tamén unha luz, coma un faro, ao final do camiño, da chaira, do trebón, unha sólida salvación ou a imprevisible materialización do inesperado. Quizais unha porta cara a outro mundo, cara á lei, como en Kafka, unha porta que só a cada un de nós pode estar reservada.

A sombra do Castelo, como a do alcipreste, é abondo longa e inevitablemente esténdese sobre todos aqueles que o rodean, todos aqueles que, como o agrimensor K., andan na procura, deséxeno ou non, desa chamada imprecisa, pero ineludible.

As dúas fotos de hoxe en realidade non amosan a torre dos Andrade máis que in absentia, especialmente a primeira. Nelas intuímos apenas, sen que podamos asegurar que se vexa, a súa espesa sombra cernéndose sobre as casas de pedra, sobre as rúas co seu pavimento empedrado, sobre os seus habitantes esculpidos pola gorgona no branco e negro da fotografía para a eternidade…

Algunhas cousas variaron entre ámbalas dúas imaxes, pero quizais a máis significativa non sexan as agardables mutacións producidas polo paso do tempo, que fixeron desaparecer algúns edificios e provocaron que outros, na súa ansia por acadar un firmamento en exceso elevado, ousen competir co Castelo. Tampouco a desaparición de certo encanto estético, certa monótona uniformidade presente na rúa da foto antiga, que, coma moitas, podería pertencer a calquera vila galega, a favor dun progreso ás veces dubidoso, marcado un tanto burdamente polo coche que apenas se ve e os tres colectores que ocupan, con exacerbado protagonismo cromático, o fondo da foto actual. Non, o máis significativo non é todo isto, senón o feito de que a sombra do Castelo varíe. Sen dúbida a razón lóxica habería que buscala na diferente hora en que foron tomadas as dúas fotografías e, previsiblemente, a diferente estación do ano.

O Castelo e a súa sombra atópanse case ausentes da primeira imaxe, semellan non existir, non ser máis que unha promesa vaga, imperceptible, oculta. Chama a atención, no medio da escena apracible, o operario que traballa subido a unha escada ao fondo á dereita, pero sobre todo a grande cantidade de nenos que transitan pola rúa (como o que mira á cámara en primeiro plano con xesto de abraiante desconcerto) e que poden facernos pensar que a fotografía foi tomada na hora da saída do colexio.

Na segunda, a torre apenas se ve, pero a súa presenza, a súa sombra, faise moito máis notoria e palpable. Desapareceron os edificios que a ocultaban, que formaban con ela aquel todo impreciso do poboado kafkiano, que semellaban frear o avance desa sombra enigmática que descende sobre eles deixándose esvarar cara á beirarrúa. Non é posible dicir con precisión se o conxunto gañou ou non con iso. Pode que o fixera en singularidade, mais, en caso de discrepancia, habería que pedirlle contas ao Romanticismo e a Eugène Viollet-lle-Duc, inventores da Idade Media. Pero, contrariamente ao que nun comezo puidese parecer, ao liberalo o Castelo fíxonos máis seus, estendeuse sobre todos nós cun xesto elocuente de indomable paternidade protectora.

Desmontando o apólogo kafkiano, todos penetramos no seu interior. Para ben ou para mal, esta era a porta que ficaba só para nós reservada. Xa non poderemos fuxir del.

mariopaz@avozdevilalba.com


5 de xul. de 2009

0 comentários :

Danos a túa opinión