Noticias antigas da nosa vila



Ana Naseiro Ramudo


A miña profesión obrígame a cotío sondear nas fontes documentais e bibliográficas, Nestas viaxes polo submundo documental atópome a miudo con vestixios esquecidos ou perdidos da nosa memoria, máis esquecidos se cadra que perdidos, pero sempre estimulantes, pois animan a continuar a procura xa que supoñen un recordatorio da desaparición das fontes históricas mais próximas á realidade do noso pobo. Se ben as coñecidas foron estudadas, as esquecidas pasan a formar parte da “arca das tres chaves” do concello que no caso da nosa vila, nunca chegaremos a coñecer, pois o que non se coñece non existe, o mesmo que aquelo que o tempo fixo desaparecer froito das circunstancias acontecidas.

Ben é certo que o noso pobo esqueceu gardar a súa memoria histórica para as xeracións vindeiras. Foron outros quen gardaron as fontes que directa ou indirectamente contan a historia dos nosos antergos. É o caso do arquivo parroquial, que probablemente é a mellor testemuña dos acontecementos cotiáns. A Igrexa articulou a vida diaria dos veciños antes que o propio Estado, controlando demográficamente e moralmente a poboación, cun instrumento propio: os libros rexistros parroquiais, antecedentes dos rexistros civis. É posible que non exista un arquivo que recolla mellor a vida dos vilalbeses que o parroquial. Os seus fondos históricos pódense rastrexar no Arquivo Diocesano de Mondoñedo, como se sinala na “Guía de Arquivos Eclesiásticos”.

Entre outras fontes podemos destacar as xeradas no seo do Estado. Neste senso é interesante consultar, por exemplo, o Catastro de Ensenada, fonte censual sen lugar a dúbida, pero moi detallada en canto as descricións do pobo no momento da súa elaboración.

Se falamos de rememorar o pasado da nosa vila, teríamos que referirnos aos arquivos nobiliarios das diferentes xenealoxías de abolengo ás que pertenceu o noso pobo. Ditos arquivos consérvanse en diferentes ubicacións, pero son de interese os fondos que atopamos no Arquivo Nobiliario de Toledo ou ben no Arquivo Histórico Nacional, orixinados nas desamortizacións do século XIX.

Descoñecemos que sucedeu cos pleitos máis antigos da nosa vila, probablemente expurgados durante a Guerra Civil Española, época na que se autorizaron as destrucións dos arquivos xudiciais mediante diversos decretos. É posible coñecer aqueles que tiveron que ser sometidos a instancias superiores para a súa resolución se acudimos ao Arquivo do Reino de Galicia ou ao Arquivo da Chancillería de Valladolid.

Para as épocas máis recentes son de interese o Arquivo Histórico Provincial de Lugo e o Arquivo Xeral da Administración, onde a variedade documental supera as nosas espectativas.

Podémonos perder na procura de información nos mares arquivísticos, mais tamén nos mares bibliográficos; desorientarémonos aínda co mais preciso astrolabio. Foi precisamente seleccionando fontes bibliográficas como chegou ás miñas mans un artigo que comenzaba desta maneira: “ En los últimos números del Boletín Oficial de la Provincia de Lugo ha aparecido el anuncio de la venta del castillo que en la villa de Villalba posee el Duque de Alba, como Conde de Lemos”. Este artigo é de gran interese porque con motivo da venda da torre, o autor, José de Villaamil y Castro, evoca no momento da sua decadencia o pasado glorioso e nobiliario da nosa vila, empregando fontes nobiliarias e reais. Esta lembranza histórica da posesión da vila e da torre do homenaxe, non é casual. José Villaamil resalta a súa singularidade nun momento de descoñecemento do que sucederá co monumento tras a venda a un particular. O seu defensor é un conservador dos monumentos por antonomasia: arquiveiro, bibliotecario, anticuario e historiador, José de Villaamil y Castro, foi un grande estudoso da historia de Galicia e da historia medieval en particular, cuxas investigacións se plasmaron en múltiples obras, das que destaca: “Los foros en Galicia durante la Edad Media”.

José Villaamil y Castro, formou parte do Corpo de Arquiveiros do Estado, polo que a noticia da torre recóllese nunha pubicación de ámbito nacional: “Boletín de Archivos, Bibliotecas y Museos”, Tomo 2, 1872, dito artigo é consultable na web da Biblioteca Nacional, no repertorio dixital da Hemeroteca Dixital.

En canto ás noticias históricas que nomea no artigo José Villaamil, fala da presencia da vila na Crónica de Fernando IV, en torno aos anos 1304 e 1305. A Crónica narra a historia do cerco de Fernando Ruíz de Castro ao infante Felipe, que se refuxiou na vila. Se ben as crónicas son moi pouco exhaustivas dende o punto de vista histórico, escritas para servir ao poder máis que para clarificar os feitos históricos, a presenza da vila na crónica resulta interesante. Outro documento donde se nomea a vila é unha mercede feita por Enrique II a favor de Fernán Pérez de Andrade. Trátase dunha doazón do lugar, coa súa xurisdicción civil e penal, pola lealtade prestada á coroa. O documento está datado o 3 de agosto de 1373, en Burgos. Outra doazón posterior da vila aparece nomeada nun documento de Juan II, datado o 9 de xullo de 1442, en Valladolid, onde a posesión da vila pasa a outro Fernán Pérez Andrade, sucesor do antedito. Na Idade Media é un feito común a renovación de xeración en xeración das concesións feitas a través de mercedes ou privilexios. Sen embargo, en moitas ocasións non se facían as renovacións por razóns políticas ou estratéxicas.

José Villaamil finaliza o documento facendo una breve reseña da historia da Torre da Homenaxe. Se ben á coñecida a súa fundación dende o século XIII, como consecuencia das Revoltas Irmandiñas foi destruida e volta a reconsturir polos propios sublevados. No século XVII, a torre foi empregada como cárcel e casa da Audencia. Villaamil fai una descrición do estado do monumento no momento do artigo (finais do século XIX): “(...) destechado y sin pisos, habitan bandadas de aves nocturnas y carnívoras, donde en algún tiempo se alojó la opulencia y el fausto señorial de los Condes de Lemos”.

Se ben José Villaamil y Castro, recolle as fontes máis antigas que falan da existencia da torre da Homenaxe e da vila, a súa historia non finaliza neste momento e podemos atopar maís fontes documentais inéditas da nosa historia máis achegada.

14 de dec. de 2009

0 comentários :

Danos a túa opinión