A fin da crise

Mario Paz González.-

Nunha carta datada o 6 de decembro de 2008, John Maxwell Coetzee comentáballe a Paul Auster as súas opinións acerca da crise económica que, entón, aínda estaba a comezar. Nela recoñecía sentirse desconcertado ante a cantidade abafadora de cifras que manexaban os medios para falar do asunto, pois iso non lle axudaba a entender por que alguén decidira que, de súpeto, todos tiñamos que ser máis pobres. Os números, lamentábase Coetzee, non son máis que unha abstracción, unha convención. E engadía a continuación: “Por que non, pregunto eu, limitámonos a tirar ao lixo esa serie concreta de números, eses números que nos fan infelices e que á fin e ao cabo non reflicten realidade algunha, e inventamos uns números distintos por nós mesmos, talvez uns números que mostren que somos máis ricos que antes?”.

A súa proposta, que o propio Nobel sudafricano non dubidaba en cualificar de inxenua, expuña a mesma pregunta que moitos nos fixemos ao longo destes anos ante o feixe de cifras cambiantes con que adoitan bombardearnos os medios. Se cadra a súa perplexidade ante o descoñecido –e a nosa– non difira da que sentiron os cidadáns alemáns ante a hiperinflación que se produciu no seu país na década dos anos vinte, despois da Gran Guerra. O marco chegou a devaluarse tanto que unha simple barra de pan podía acadar o desorbitado prezo dun millón de marcos e, en poucas horas, o dobre. E a deflación que seguiu provocou que calquera, cuns poucos dólares, puidese mercar unha mazá enteira de edificios, unha fábrica ou saldar débedas millonarias, como lembra Stefan Zweig nas súas memorias, O mundo de onte.

Se cadra esa perplexidade poida ser similar tamén á que sentiu Marco Polo ao descubrir o uso do papel moeda en moitas das transaccións económicas que se facían na China do século XII, mentres en Europa afianzábase o uso da moeda metálica. Grazas a esa antiga tradición instituida desde a dinastía Yuan, tres séculos atrás, Kublai Khan podía, segundo deixou escrito Rustichello da Pisa por ditado do veneciano, “mercar todas as riquezas do mundo”. O que non nos conta no seu Libro das marabillas é que a desmesurada impresión de papel moeda supuxo aos mongoles ter que vivir algún que outro período de hiperinflación e consecuente crise económica similar á da Alemaña de entreguerras.

Pero nin Coetzee, coa súa licenciatura en Matemáticas, nin os expertos actuais ou os da Alemaña de Weimar, ou os sabios que asesoraban a Kublai Khan podían prever os inicios e finais das súas crises ou coñecer os avatares da economía, esa ciencia exacta segundo a cal dúas máis dúas son tres, ou cinco, dependendo de como se mire. Por iso chámame a atención un titular lido o 28 de decembro no que Mariano Rajoy asegura que a crise económica finalizará en 2014. Descartando que sexa unha inocentada, ao escoitalo non podo evitar lembrar unhas palabras de José Luis Sampedro ditas cando aínda viviamos en tempos de bonanza. Dicía o economista e escritor que a situación de entón era unha pura ficción, pois quen mandaba de verdade eran os amos do diñeiro, non os políticos, os cales non tiñan ningún poder real, simplemente estaban aí para evitar que a cousa non se descontrolara máis da conta.

Sen dúbida, chegará algún momento no que remate a crise, a económica. O peor é pensar en cando rematarán esas outras crises xurdidas ao amparo dela, xustificadas por ela. Refírome á crise social, coa perda crecente de dereitos dos cidadáns e o ataque directo na liña de flotación dunha clase media agora adelgazada e tocada sen remedio. Ou a crise política, igualmente perniciosa, co descrédito dos partidos e as institucións. Unha situación similar foi a que provocou, non o esquezamos, o auxe dos totalitarismos no período de entreguerras no primeiro terzo do século XX.