A Vaca de Fisterra : avozdevilalba

Helena Villar Janeiro.-

Á tradición de El Toro de la Vega, que debeu ser hai tempo abolida por maltrato con saña contra un animal, quero opoñer un uso que cómpre recuperar pola simboloxía de auxilio e comunicación emotiva nas terras máis occidentais de Galicia, A Vaca de Fisterra. Entre nós, sempre se viu a vaca como ben nutricio. Á Vaca de Fisterra, que é metafórica, acaeulle moi ben este nome non só polo bruído senón tamén polo significado do animal que sacaba, canda o porco e a galiña, a fame das casas, aínda en lugares onde entraba o peixe que esta vaca fisterrá axudaba a traer ata o porto. Ser era un nautófono, un faro sonoro, que aínda conserva as buguinas ao aire ben semellantes ás cornas dunha vaca. Instalouse no faro en 1889 porque os sinais lumínicos eran insuficientes cando se perdían entre as brétemas, que alí din borraxeiras. Foi ela quen pasou a orientar co seu compás os mariñeiros mostrándolles cos seus bramidos unha especie de mapa virtual de colocación que facía posible que os barcos se orientasen, garantíndolles o bo tránsito ou a chegada a porto. O seu bruído lanzado ao aire para que sobrevoase o mar, chegaba tamén á terra dos arredores do cabo fisterrán. Así que non só os navegantes, aos que ela dirixía as advertencias, senón tamén as xentes da contorna recibían aqueles avisos en días e noites de borraxeira, por iso se converteu nun son ambiental que, segundo di Xosé Iglesias nun dos seus traballos, é parte do ADN das xentes dunha gran contorna que o escoitou ata o ano 1999, pois a Vaca de Fiesterra quedou muda cando acabou o século XX.

O aparello do faro de Fisterra foi o primeiro e case único en Europa das súas características. Pero a obsolescencia chegou aos seus mecanismos cando o sistema de navegación adoptou as novas tecnoloxías que o fixeron innecesario para o seu labor. Non obstante, a memoria do seu son é un patrimonio inmaterial daquela xente que o leva incrustado na memoria de varias xeracións constituíndo un compoñente de colectividade. Mais tamén é patrimonio material, porque pode volver poñerse en uso simbólico para o converter nun atractivo particular da comarca. E, como o seu recordo xa figura na obra de poetas que sempre a sentiron dentro, o pasado día 19, organizado polos poetas Francisco X. Fernández Naval, Modesto Fraga e Xosé Iglesias, investigador e divulgador da historia deste nautófono, tivo lugar un acto cultural no que vates e intérpretes musicais tomaron o papel reivindicativo de gabar tan singular patrimonio e de pedir que o faro recupere a voz. A marcha desde a lonxa da vila ata o faro, cos catro recitais que se desenvolveron ao longo do acto, demostraron o interese da xente convidada a participar e, sobranceadamente, a da vencidade e arredores. Agora procede a negociación que queda nas mans do Concello de Fisterra –que colaborou na organización do acto- e da autoridade portuaria. Entre ambos poden facer deste desexo unha realidade. Medre o mar e volva a Vaca de Fisterra!