Bob Dylan, Eco e a Apocalipse

Mario Paz González.-

Apostaría a que Umberto Eco estase a remover de ledicia na súa tumba ao coñecer a nova da concesión do Premio Nobel de Literatura a Bob Dylan. E non estou a falar dos gustos literarios ou musicais do finado semiólogo italiano (que descoñezo por completo), senón porque a polémica xurdida a raíz do premio reavivou un debate que el mesmo inaugurou hai xa máis de cincuenta anos no seu, tan citado como pouco lido, ensaio Apocalípticos e integrados (1964).

Eco expuña alí dúas posturas opostas e case irreconciliables fronte á cultura de masas e, atreveríame a dicir, fronte á cultura en xeral.

Por unha banda estarían os apocalípticos, aqueles que defenden a idea de que a cultura promovida polos mass-media tende á uniformidade, mata a orixinalidade e favorece o mediocre, o banal e o frívolo. Considérana paternalista e manipuladora e aseguran que está dominada polas leis do mercado, polo que degrada a Cultura e a Arte.

Fronte a eles, estarían os integrados, para os que esas mesmas manifestacións culturais destinadas ás masas encarnan expresións populares e, sobre todo, permiten finalmente un achegamento á Cultura (con maiúsculas) a sectores sociais antes afastados dela. Se cadra estes medios satúrannos de información, pero, na súa tendencia ao entretemento, dalgún xeito tamén forman e sensibilizan ao público ao achegarlle a baixo custo obras culturais.

Simplificando, para os apocalípticos a cultura viría sendo só a alta Cultura, elitista, exclusiva e inaccesible, mentres que, para os integrados, poderían perfectamente pasar a formar parte dela manifestacións populares tales como o cómic, o rock, o cinema e a televisión.

Deixando aparte as abundantes bromas e memes (algún boísimo, por certo), así como actitudes que rozan o dadaísmo xornalístico (a enquisa do Abc preguntando aos seus lectores se estaban de acordo coa concesión deste premio Nobel), tamén as posturas observadas estes días poderían resumirse, básicamente, nas seguintes:

Por unha banda, aqueles que amosaban a súa clara indignación porque se concedese o premio a alguén que, por moi ben que escriba, non deixa de ser un músico, xoga noutra división, a súa obra non é comparable á obra dun poeta, un dramaturgo ou un narrador. En postura igualmente contraria podía escoitarse a aqueles que consideraban que a Academia sueca fixera unha concesión á “comercialidade” e á “publicidade” [sic] por optar por unha "estrela de masas" [sic] fronte a un representante da alta Cultura.

Doutra banda, estaban os que, coñecedores da obra de Dylan, aceptaban o premio con naturalidade e, mesmo, até o agardaban ou, polo menos, pensaban (como dixera xa Nicanor Parra hai uns anos) que Dylan merecíao desde había xa moito tempo. Se cadra, algún laiábase de que se outorgase outro galardón importante a un home e non a unha dona, pois xa hai demasiados premios concedidos a homes. Pero iso é fariña doutro costal.

En calquera caso, apocalípticos e integrados.

Tamén estaban os que amosaban sorpresa e un franco desconcerto. Algúns preguntándose se isto levaría a crear unha confusión de xéneros, a converter a estes premios nun caixón de xastre onde todo vale. Preguntábanse tamén se as obras de Dylan poderían atoparse agora en librarías (hai décadas que isto xa ocorre) e, en definitiva, chegados a este punto, se habería que cuestionarse que é a “cultura”. Aquí algunhas das opinións conducían finalmente a revelar, polos propios que as emitían, un amplo descoñecemento da obra do de Minnesota. Con todo, quizais nalgunhas das preguntas expostas estaría o miolo das actitudes escenificadas por moitos pertencentes aos outros dous bandos.

Persoalmente, non creo que sexa necesario preguntarse que é a “cultura” ou a “literatura”, esa forma de arte que utiliza a palabra. En calquera caso, é máis necesario aplicar a perspectiva histórica e o sentido común e afastarse de posturas elitistas e estériles. Penso que hoxe ninguén pon en cuestión o carácter literario das cantigas de Alfonso X, Don Denís ou Martín Códax, os romances, as jarchas ou os “villancicos” casteláns, aínda que todas estas manifestacións líricas non son outra cousa que letras de cancións, exemplos de música popular escrita na Idade Media. Os seus autores non gravaron discos, pero houbo trobadores que gozaron dun recoñecemento e unha popularidade semellantes aos de moitos músicos de hoxe. Aínda máis, atreveríame a dicir que todas as letras de todas as cancións que conforman a música popular de todos os tempos que teñan una certa calidade (e ese é o criterio realmente importante), ao ser arte baseada na palabra, entrarían no terreo da literatura. Un non deixa nunca de preguntarse por que os textos das óperas, dos musicais ou os guións cinematográficos cuxo principal sustento sexa a palabra aínda non se estudan nas facultades de letras como parte dos textos teatrais de diferentes épocas. A excesiva clasificación en compartimentos estanco é, sen dúbida, limitadora.

Doutra banda, un pensa que aqueles que critican a concesión do Premio Nobel de Literatura a Bob Dylan son os mesmos que criticarían que, de existir o devandito premio entón, lle fose outorgado a un Dickens (ao que considerarían un mero autor de folletíns de masas), a un Rimbaud (que sería para eles aquel rapaz de actitudes marxinais e mala educación) ou a un Cervantes (do cal dirían que era un poeta nin mellor nin peor ca outros, mediocre autor de teatro e creador da absurda historia dun tipo que entolece por culpa da lectura).

A obra de Bob Dylan ten calidade abondo para ser merecedora deste ou doutro premio literario calquera. É certo que hai outros autores semellantes e estes días escoitáronse algúns nomes, como o de Leonard Cohen. Cuestión de gustos, pero o certo é que ningún ten o alcance do autor de "Blowin' in the wind" nin influíu tanto. A súa obra contribuíu a abrir moitas xanelas, a derrubar moitos muros e a tender moitas pontes entre a música afroamericana e a música branca, entre o folk e o rock e, sobre todo, entre a lírica popular e a lírica culta, pois de todos é coñecida a súa admiración por Dylan Thomas (de quen tomou o nome), Rimbaud ou polos autores da Beat Generation como Allen Ginsberg.

Non sei se a academia sueca buscaba contrarrestar co premio o postureo e o elitismo de certos sectores culturais, pero o xesto quedoulles dunha provocación moi dylaniana. Aínda queda no ar saber se o aceptará ou non ("The answer, my friend, is blowin' in the wind"), mais coa que se montou estes días non puiden deixar de lembrar uns versos case premonitorios escritos por Mr. Zimmerman en “The times they are a-changin’” (1963) nos que di: “Vide escritores e críticos / Que profetizades coa vosa pluma / E mantede os ollos ben abertos, / A oportunidade non se repetirá. / E non faledes demasiado pronto / Porque a roda está aínda a xirar / E ninguén pode dicir / A quen sinalará, / Porque o perdedor hoxe / Será o gañador mañá / Porque os tempos están a cambiar”.

17 de out. de 2016

0 comentários :

Danos a túa opinión