Amosando publicacións coa etiqueta Xose Maria Felpeto. Amosar todas as publicacións
Amosando publicacións coa etiqueta Xose Maria Felpeto. Amosar todas as publicacións

Da ética política

Xosé María Felpeto.-

Entre o 5 e o 16 de abril, a Federación Galega de Comercio, en colaboración con outros organismos, impulsou en Vilalba unha campaña de promoción do comercio local. Baixo o lema “As compras na túa vila teñen premio”, quen neste tempo mercase produtos nas tendas tradicionais recibía boletos para participar nun sorteo de premios en metálico.

Como case todo o mundo sabe, é deber institucional, non favor do goberno de quenda, fomentar este tipo de actuacións para facilitar o desenvolvemento económico.

No acto de clausura, dous dos oradores saíron do guión dos antecesores para falaren de calquera cousa agás do que se estaba a celebrar. O alcalde farfallou case exclusivamente do goberno amigo da Xunta, socio benefactor que seica fixera posíbeis as obras do aparcadoiro subterráneo e as da rúa Porta de Cima, obviando intencionadamente, iso si, as financiadas con fondos estatais. Pola súa banda, a Directora Xeral de Comercio baseou a súa intervención nunha afervoada defensa da xestión do actual goberno autonómico, adornando o seu mitin con alusións a “persoeiros ilustres” da Vila coma o sr. Fraga, a quen xa nin mentan os seus por estes lares, ou o sr. Rouco, que non sei que tiñan que ver co evento. Isto foi o que obxectivamente ocorreu, malia que parece que non todos os presentes quixeron escoitar.

A verdade é que nada me sorprendeu, aínda que si me indignara, coma a outras moitas persoas presentes. Vén sendo habitual que algúns aproveiten estas ocasións para vender favores, dicir medias verdades e facer demagoxia barata. É o recurso habitual do político de curto percorrido, de discurso limitado, ou o do manipulador na procura de rendibilidade electoral. Non sei se a súa capacidade lles permitirá albiscar o prexuízo que mesmo poden ocasionar neste caso ao comercio, que vive de consumidores que non teñen pensamento único nin ideoloxía uniforme.

Non vou ser eu quen, por defensor dela, poña límites aquí á liberdade de expresión; faltaría máis. O que penso é que hai un tempo para cada cousa e sobre todo cómpre ter un mínimo de respecto institucional a unha audiencia plural. Por ética e tamén por estética. Quen non o entenda así ou é parte interesada ou ignora certos principios.

11 de maio de 2011

Do privilexio feudal á mesa do común

Xosé M.ª Felpeto

Non teño consciencia de que na casa dos meus proxenitores se tiveran criado nunca capóns. Sen embargo gardo no faiado da miña memoria algunhas lembranzas sobre os mesmos que de neno me chamaban a atención, que mesmo me inquietaban ou por veces me ocasionaban un certo sufrimento e que nalgún momento chegaron verdadeiramente a indignarme.

En tempos nos que a actualmente omnipresente TV non se entremetía por inexistente nos fogares á hora de xantar, da cea ou doutros labores, resultábame frecuente escoitar de boca do meu avó paterno as máis variadas historias, insólitos feitos lendarios, divertidas e picantes cantigas, curiosos refráns, imaxinativas adiviñas, etc. E neste amplo repertorio, que mantiña sempre ao auditorio expectante polo medo ou a hilaridade proporcionado polo relato, as máis das veces extradimensionado polo intérprete, o capón tiña tamén presenza.

El, que fora caseiro en “casa grande”, contaba como entre as rendas en especie que había que pagar á ”señora” figuraban, ademais de 15 fanegas de trigo, 7 de centeo e dous litros de leite durante os tres meses do inverno, tres pares de capóns ben cebados. E a min, fillo coma moitos do caldo, dos cachelos con touciño e, en domingos ou festas de gardar, do coello, do galo mantido en liberdade ou da galiña que deixaba de poñer, non me cadraba aquilo de que a foreira houbera manter a súa gula á conta de sacarlle o unto ao labrego. Para máis, seica había que entregarllos mortos, desplumados e coa enxunlla sobre o lombo, despois dun longo proceso de mantenza forzada que comezaba aló polo mes de abril co troco dos ovos das galiñas propias por outros das da veciñanza.

Doíame igualmente que os pitos tiveran que ser castrados e encerrados en capoeiras, privándoos así, ademais da liberdade, do dereito de gozaren, coma os que quedaban no curral, dos praceres que a propia natureza lles concedera, malia que os máis polainudos, con ímpeto desmedido e arbitrario, rarearan as plumas das femias ás que galeaban.

Coas medras, aquelas cavilacións infantís foron dando paso a unha profunda reflexión sobre a inxusta realidade que mantiña seculares privilexios de vasalaxe dos señores, que posuían o dominio das terras, sobre os labregos, que se vían privados dos dereitos máis elementais, tal como recolle en parte a tradición popular: “O cacique deste pazo non che pregunta se bebes, ás veces dáche das sobras pero nunca dos releves”. Arrepíame pensar que algún meu devanceiro sufrira privacións para manter nugalláns, ou que tivera que pagar favores a bispos, cregos, caciques… cos capóns criados a forza de sacar do seu escaso pan.

Por iso nos tempos que andamos non chego a entender que esta cobizada ave continúe a servir para “recoñecer oficialmente”, á conta do erario público, non se sabe moi ben que méritos de disque ilustres persoeiros, cando a precaria situación económica fai difícil a subsistencia a moitos contribuíntes.

Con todo e con iso as condicións de vida foron mudando e o capón chegou dalgunha maneira a socializarse, podendo hoxe formar parte de moitas das mesas ás que antes lles estaba vedado.

19 de dec. de 2010

Progreso ou barbarie?

Xosé Mª. Felpeto.-

Teño escrito nalgunha ocasión que non sendo a cultura patrimonio en exclusiva de ninguén en particular senón da sociedade en xeral, corresponde aos poderes públicos a súa conservación, defensa, promoción e difusión. Mais cando isto non queda garantido con certa eficacia, cando a despreocupación se apodera das institucións oficiais, soe agromar a inquedanza altruísta de persoas que pensan que paga a pena transmitir toda esa bagaxe, a herdada e a que se vai creando a diario, xurdindo daquela asociacións que tratan de cubrir ese cráter oficial.

Nesta liña de razoamento teño para min que vén ocorrendo o mesmiño no panorama político. Ás veces chega tamén o momento en que a denominada sociedade civil, farta de que os gobernantes actúen con nepotismo e en función de determinados intereses, particulares e partidistas, pasa á acción, decide tomar a palabra. No momento actual, ademais, esta alternativa vese enormemente beneficiada polas novas tecnoloxías, que facilitan e espallan as convocatorias a tempo practicamente real coa sa intención de, cando menos, facer reflexionar a quen corresponda.

Non creo desacertado deducir pois que a recente aparición en Vilalba da plataforma “Alameda, espazo da nosa memoria” sexa unha resposta cívica a unha xestión municipal tan nefasta coma insensíbel coa conciencia colectiva. A mobilización non vén só determinada pola corta dun emblemático castiñeiro centenario, feito, iso si, detonante dunha situación que lamentabelmente se repite con demasiada frecuencia. Parece que determinados dirixentes teiman en urbanizalo todo, aínda que sexa a costa do medio ambiente, da sostibilidade e do benestar. A tendencia moderna semella camiñar sen embargo en sentido contrario, e proxectos de recoñecidos arquitectos (Calatrava, Foster, etc.), contemplan amplas zonas verdes, prazas, espazos de recreo para maiores e xente miúda..., é dicir, antepoñen a humanización de vilas e cidades a calquera outro interese.

“Alameda, espazo da nosa memoria”, que nace espontaneamente a través das redes sociais, ten superado en poucas horas o medio milleiro de simpatizantes e vén recoller dalgún xeito o testemuño da indignación popular pola actuación global do goberno municipal. Quen pateamos a diario as rúas da Vila e adoitamos “prender en silvas” gozando do pracer da conversa, sabemos ben do malestar xeral. Mais, polo que se ve, aínda quedan afortunadamente en Vilalba persoas sensíbeis coa nosa memoria colectiva, que aman, que amamos, a natureza, que nos doen as podas salvaxes, que nos manca o maltrato a calquera ser vivo e que tratamos de facer que o progreso e a modernidade poidan convivir co respecto polo medio sen necesidade de barbarie.

27 de nov. de 2010

De escándalo

Xosé Mª. Felpeto.-

Estou escandalizado.

Escandalizado porque a Xunta de Galiza malgastou, cos impostos de toda a cidadanía, uns 160.000 € nunha pseuconsulta lingüística ás familias para xustificar unha decisión que xa estaba tomada con antelación e que impón a capa e espada espurios intereses partidistas que supoñen un atentado á lingua e á cultura propias.

Escandalizado porque, en liña co anterior, a Xunta de Galiza malgastou, cos impostos de toda a cidadanía, máis de 40.000 € na transformación da casiña sorrinte coa bandeira galega das Galescolas nunha Galiña Azul inspirada no conto infantil de Carlos Casares, sen que a medida supoña beneficio algún para o alumnado desta etapa.

Escandalizado porque a Xunta de Galiza vai malgastar, cos impostos de toda a cidadanía, 1.200.000 € nunha campaña de publicidade do mal chamado Decreto de Plurilingüísmo, algo así como facer propaganda de linguas alleas en detrimento da nosa, sobre todo tendo en conta que vai ser a primeira vez en democracia que se impoña o castelán no noso País. E a todo isto, a algúns membros do partido do desgoberno non se lles arrubia o rostro cando recoñecen en privado o que non ousan defender en público, deixando a propia dignidade á altura da súa catadura moral.

Escandalizado porque a Xunta de Galiza acaba de dilapidar, cos impostos de toda a cidadanía, entre 5,8 e 10,2 millóns de euros coa eliminación duns 200.000 libros de texto que viñan sendo cedidos ao alumnado de Educación Secundaria Obrigatoria nun sistema universal que evitaba unha carga notábel para as familias ao tempo que fomentaba o aforro e a solidariedade. Lamentábel resulta tamén que as autoridades da Consellaría de Educación prohiban, verbalmente, o préstamo destes libros como material de apoio simplemente por estaren escritos no noso idioma.

Escandalizado porque de todo o anterior dedúcese facilmente que o actual goberno da Xunta de Galiza, cos impostos de toda a cidadanía, pon o máximo esforzo económico en combater a nosa lingua e a nosa cultura mentres detrae orzamentos ao ensino público ou desvía e incrementa partidas para o ensino privado. Ou é que non ocorre isto por exemplo co tan cacarexado Proxecto Abalar cando aínda non chegaron os ordenadores aos centros públicos nin ao alumnado mentres moitos concertados xa dispoñen deles dende o inicio do Curso? A política da Consellaría fai, por exemplo, que os equipos directivos dos institutos se vexan en verdadeiros apuros para facer fronte aos servizos básicos de mantemento dos centros (auga, electricidade, calefacción, teléfono, material…) por non recibiren unha asignación axeitada ás súas necesidades e que as familias teñen que financiar a maioría das actividades extraescolares.

Escandalizado finalmente porque a Xunta de Galiza, para maior gloria dos seus gobernantes, vai malgastar cos impostos de toda a cidadanía, crentes e non crentes, uns 4.000.000 € na visita dunhas seis horas do Papa a Compostela. E se isto é grave en si mesmo, aínda o é máis ao non estaren para nada claros os conceptos aos que vai destinado ese descomunal orzamento, cando parece ademais que o estado se fará cargo dun 70% dos custos que ocasionará a xira do Pontífice como xefe de estado, que tamén é para reflexionar. Quen defenden a medida proclaman aos catro ventos que se trata dun investimento que marcará unha época e que suporá pingües beneficios económicos para o noso País, opinión que non comparten os hostaleiros composteláns nin o encargado da Oficina do Peregrino, quen asegura que pouca diferenza vai haber con outro Xacobeo. Dende a óptica cristiá, imaxino que, honradamente, non se podería xustificar o dispendio sobre todo nos tempos que andamos; un bo amigo meu, crente practicamente, asegura que cando menos é esteticamente impresentábel. Imaxinou alguén o que se podería solucionar con estes cartos de seren destinados, poño por caso, a fins sociais? Dende logo Xesús non precisou tanta infraestrutura para xuntar seica a milleiros de fieis no Sermón da Montaña.

Por todo isto e moito máis, estou escandalizado. Ou debería non estalo?

7 de nov. de 2010

Nos faiados da memoria


Xosé Mª. Felpeto.-

Cando me piden que escriba algo sobre o San Ramón, agroman inevitabelmente o meu recanto infantil e os pousos que foi deixando o paso do tempo e da vida, chegando axiña á conclusión de que nada é como era, sobre todo a paisaxe humana e urbana.

De orixes en San Xoán do Alto ou San Xoán de Alba, só viña a Vilalba algunha ca outra feira, cando tocaba, mais nunca faltaba á festa grande por teren aquí familia os meus proxenitores. Aseado acorde cos tempos en tina de zinc e se cadra estreando unha camisa nova feita dunha vella de meu pai, subía á baca do coche dos Veigas, que chegaba ateigadiño por ser a penúltima parada. Digamos que comezaba a se romper a miña monotonía, que seguro nada tiña que ver coa dos nenos da Vila. Novos olores dábanme a benvida. Dúas árbores de follas ovais e casca lisa e griseira diante a daquela Casa do Concello e Cárcere (hoxe Casa da Cultura) chamaban a miña atención polas súas flores arrecendentes con carola branca e unhas bagas negras como froito que alguén axiña me aclaraba que eran velenosas. Arrecendo tamén gastronómico, sobre todo o que transcendía a porta da Casa Anduriña, que aínda conserva esa arte do bo facer na actualidade.

Viña logo a misa, a procesión e o concerto na Alameda, onde se me fai presente un fermoso quiosco da música que a insensatez dalgún rexedor eliminou en aras da modernidade sen caer na conta de que pasado e presente poden harmonizarse sen problema. Entremedias algún “sobre sorpresa” da Casa Gayoso, ou un “orange” no Roca, bar de máis querenza popular ca o Fornos, seica da clase media, ou do Casino, da clase alta.

Pola tardiña troula no Campo da Feira, verxel de álamos e castiñeiros centenarios que algún irresponsábel arboricida fixo desaparecer contranatura, ante a desaprobación pero tamén a pasividade popular, para trocalo en cemento. Co tempo teño escoitado de boca dun bo amigo que ao Severino, o barbeiro da Praza, seguramente nunha reflexión profunda e silandeira, esvarábanlle as bágoas polas meixelas ante tan descomunal e condenábel atentado á Natureza. Alí, entre as árbores, o carrusel, as lanchas, os coches de choque… facían as ledicias da xente miúda escasamente o tempo que duraba a volta de rigor. O demais era ilusión.

Hoxe, coa perspectiva de adulto, teño para min que as festas eran momentos de culto ás relacións humanas, nas que a xente se xuntaba sen temor a que, coma nas feiras, a autoridade ordenara “disolverse”. Eran coma unha extrapolación da vida habitual nas prazas, lugares que sempre fixeron pobo, en evidente contraste coa sucesión de casas do urbanismo actual.

E no horizonte inmediato, rematado o San Ramón, a Nosa Señora da Guadalupe “de lonxe”.

4 de set. de 2010

A noite da frouxeira

Xosé Mª. Felpeto

Un adolescente galego, estudoso das actitudes lingüísticas, tivo a ocorrencia de pedir nun bar “unha cunca de leite morno”, obtendo por resposta “…desa marca no te tenemos”. A conclusión do rapaz foi contundente: “Mira que non saber o que é o leite morno…! Haiche xente ben ignorante ho!”.

Non hai moito houbo nun centro educativo da nosa vila unha actividade na que a persoa que a dirixía preguntou ao alumnado se podía falar en galego, se a entendía todo o mundo (sic). Pensaría a oradora que estaba en Madrid?

Calquera das situacións anteriores non parecen normais nun territorio onde sempre se adoeceu de vontade política para conseguir a normalidade idiomática. Aínda así, foron xurdindo no eido educativo público tímidas iniciativas que, sen conflito algún, tentaron ir dando pasos cara á galeguización do ensino ao abeiro da lexislación vixente.

Mais velaí como cando parece que se albisca unha certa esperanza faise presente aquilo de “Un paso adiante e outro atrás, Galiza” do poeta Díaz Castro. Grupos de presión centralistas, en conivencia con desleigados do País, planifican con meridiana precisión unha farsa na que o agraviado é o idioma estraño, o estranxeiro, o que fora imposto á forza hai séculos. A xogada sae redonda e aquelas enchentes traen lameiras que crean un conflito que parecía superado.

É rotundamente falso que tivera roto a harmonía. Podo certificar que no instituto onde traballo a paz lingüística estaba asegurada coa práctica totalidade das materias en galego, como parece normal, porque a igualdade entre desiguais, ese falso 50% que vén ser un 33%, evidencia a inxustiza da suposta equidade. Case todo o mundo sabe por exemplo que é na idade infantil cando se fixan as estruturas lingüísticas cerebrais, e o decreto exclúe a nosa lingua, a lingua sociolóxica de Galiza, da maior parte desta etapa educativa. Será ademais a primeira vez en democracia que se impón o idioma alleo sobre o propio, con institucións coma a Academia Galega, o Consello da Cultura Galega, o Consello Escolar de Galicia, o Instituto da Lingua Galega…, multitude de colectivos e a maior parte da sociedade galega en contra. Pola súa banda a Axencia Europea para as Linguas Minorizadas censura a política lingüística da Xunta. Estaremos todos trabucados?

Quen desgobernan Galiza serán responsábeis do “cráter na boca da humanidade”, da “chaga na gorxa da historia”, como ten dito Manolo Rivas, que creará a desaparición da nosa lingua. Traidores e validos de traidores lembran a noite da Frouxeira.

30 de xul. de 2010

Mensaxes humanas con formas divinas

Xosé Mª. Felpeto Enríquez

Veño observando nestes últimos tempos como o cambio eclesiástico xeracional nalgunhas parroquias chairegas vai convencendo paseniñamente á veciñanza con actitudes e formas máis acordes cos momentos actuais, e non só porque non se quere saber nada do gravame crematístico secular, que iso agrada, senón porque a mensaxe que se pretende transmitir seica é exclusivamente a da verdadeira fe, sen máis, o que para crentes non debe estar nada mal, penso eu. Aínda así resúltame chocante que membros da asociación veciñal de San Xoán de Alba anden a recoller sinaturas coa finalidade de que o crego actual permaneza na parroquia, cando voces autorizadas acláranme que a atención nesta zona é fundamentalmente colexiada e non existe asignación exclusiva. A empatía que semella ter xurdido sen embargo neste caso entre párroco e freguesía evidenciaría a reflexión anterior e xustificaría a medida adoptada.

Ao fío disto, ocórreseme sacar á luz o que dende hai xa tempo tiña escrito para min e até o de agora permanecía loxicamente inédito, non sei moi ben por que.

O 31 de agosto de 1997, arredor do mediodía, fun testemuña ocasional nunha destas parroquias dunha conversa entre varias persoas que comentaban consternados á saída da misa a morte, para min descoñecida naquel intre, da Princesa de Gales. Ignoro aínda hoxe os merecementos acadados por esta nobre señora para espertar sentimentos semellantes entre os contertulios, pero o que me chamou poderosamente a atención foi que ao parecer recibiron tan especial noticia durante a homilía: "Tengo que comunicarles antes de nada una noticia que nos conmovió a todos...". Máis dun inxenuo asistente pensou de súpeto nos dous pescadores de Muxía, galegos e humildes eles, que tiveran a desgraza de morreren por aquelas datas afogados mentres procuraban o sustento diario das súas familias. Pero velaí como a nova estaba máis lonxe e o tema central do sermón dominical xiraba, coma nas revistas do corazón, arredor de monarcas e intrigas cortesás.

Nese momento véuseme á memoria un suceso que, acaecido aproximadamente un mes antes, merece, por manipulador e coincidente no espazo, ser tamén contado. Resulta que veciñas e veciños do lugar foron convidados dende o mesmo púlpito e pola mesma persoa para asistiren a unha romaría a Monte Faro (lugar ao que case toda a xente confundiu curiosamente co Monte do Gozo), para a que contarían co transporte gratuíto a cargo do Concello. Parece que para nada se mencionou quen convocaba tan singular peregrinación, polo que a manipulación cobra se cadra maiores proporcións. O acto sería finalmente suspendido por coincidir no tempo co terríbel asasinato do concelleiro vasco Miguel Ángel Blanco.

"Home, non sei de que te estrañas", dixo cabreado un veciño que, coma a min, non asistira á cerimonia. Tirándolle un pouco da lingua comentou ao respecto que nas anteriores eleccións autonómicas se dixera, tamén dende ese púlpito: "Hoy, como saben, es día de las votaciones. Y es deber de todos ir a votar. El voto es libre, voten por quien quieran. Eso sí, dicen..., dicen las encuestas que hay un partido que va a sacar mayoría absoluta y la mayoría es buena para todos, por lo que todos deberíamos contribuír a ella...". Sen comentarios.

A verdade é que puidera tratarse de feitos circunstanciais, de boa fe ou mesmo froito quizais dunha certa ignorancia, eso si, interesada; puidera ser, pero é que a historia seguiu a repetirse.

Pasado algún tempo, escoito con atención no mesmo lugar a unha persoa que, cónstame sen mala fe, traslada á audiencia as virtudes do protagonista dos feitos ao afirmar que dende o mesmo palco dos discursos conta algunhas das súas aventuras persoais: “La gente me pide por ahí afuera que hable de mi viaje a México...; allí las cosas andan bastante mal, hay mucha pobreza ...” (México –aclaro- ten 95 millóns de habitantes; tan só 300 familias posúen máis do 50% da riqueza nacional). Coño, cavilo eu, moito cambian as cousas, algunha vez se había estar ao carón dos pobres; supoño que foron a Chiapas! Mais, logo me saca da miña inxenuidade unha señora: “Sabedes unha cousa?, todo iso sonche lerias; ese e máis o outro (?) estiveron, coas costas ben cubertas, na casa dun terratenente que cando vén por acó solta cartos para obras que o inmortalicen”. Non saio do meu abraio. E eu que pensaba que podería tratarse dun deses catro españois que foran expulsados do país americano por organizaren supostamente á poboación indíxena!

Tal vez se podería continuar, pois unhas e outras conversas deron para ir clarexando os ocultos intereses do mensaxeiro. Sen embargo, dende unha óptica construtiva, só se me ocorre, para rematar, que se Xesús, que seica vivía rodeado de pobres e até falaba arameo, lingua dos asoballados, e non hebreo, lingua dos asoballadores, erguera a cabeza e vira a utilización que moitos representantes da Igrexa Católica fan da súa mensaxe, sacaría de novo a xostra e expulsaría do templo aos usurpadores parafraseando seguramente dalgún xeito ao vate Curros e comentando indignado: Se esta é a miña mensaxe, que o demo me leve.

En razón de hixiene ética e democrática, benvido sexa pois o cambio, aínda que dubido que os integristas da Conferencia Episcopal e os seus acólitos vaian estar polo labor.

5 de out. de 2008

Algo máis ca lembranza

Xosé Mª. Felpeto
Nos tempos que andamos vén preocupando e ocupando a algúns colectivos sociais, políticos e culturais a recuperación da chamada memoria histórica, patrimonio que pertence á colectividade e que ninguén ten dereito a ocultar por moito que en ocasións non guste a certos sectores, cómplices, por aquilo de que remexer no pasado poder facer rexurdir vellas xenreiras ou xerar comparacións que non conveñen.
Pero abofé que, en xeral, na opinión de quen isto escribe, a recuperación antedita resulta sempre impagábel aos seus valedores. Sería posíbel, por exemplo, dar conta duns 300 cruceiros e cruces do Concello de Vilalba, moitos deles roubados, destruídos ou ocultos entre toxeiras ante a impericia e a insensibilidade oficial, ou apreciar na súa medida medio cento de ermidas e capelas, mostra evidente todo elo do pasado histórico-artístico, sen a iniciativa e a agarimosa dedicación de Ramón Guntín Currás e Santiago García Cillero? Seguiría condenado ao esquecemento Francisco Vega Ceide (Francisco da Fientosa) de non ser pola xenerosa disposición de Emilio Sinde Nieto, depositario da súa obra inédita, e o exhaustivo labor de investigación do profesor Ricardo Polín? Teriamos nas nosas mans case toda a colección de Faro Villalbés de non ter existido xente que mesmo con evidente risco vital a agachara con agarimo entre o po dalgún faiado e que herdeiros dese legado permitisen altruistamente a súa edición facsimilar? Son algúns exemplos illados, mais un coida que significativos e que veñen demostrar sen dúbida que o pobo que esquece a súa memoria vén perder a súa identidade, como alguén acertadamente ten dito.


Nesta liña de razoamento, a exposición de fotografía Tal como eramos, que se mostra periodicamente na Casa da Cultura de Vilalba organizada polo Instituto de Estudios Chairegos, vén nalgunha medida tentar recuperar parte desa memoria, esta vez dende un punto de vista gráfico, coa sa intención no só de recordar senón tamén de aprender algo dela e con ela. Resulta certamente gratificante contemplar rostros que se emocionan cada vez que o furabolos do observador ou da observadora con mellor memoria fai indicacións sobre a evolución da paisaxe rural, urbana ou humana, suscitando entre o seu auditorio todo tipo de opinións ao respecto. “Mira ti que mágoa esta vista que non volverá!” –comenta unha señora xa entrada en anos diante dunha fotografía de Vilalba, tomada dende o alto de Mourence, tras da Madalena, que amosa como a sensatez urbanística homenaxea dende unha óptica inferior á torre do Castelo ou á Igrexa de Santa María-. “Ves, aí fun eu á escola de don Félix, e aquí, entre as árbores, arredor do palco da música, xogabamos ás quedas, colliamos castañas no seu tempo, poñiamos a nosa ilusión nas rifas das tómbolas ou viñamos ver ao Barriga Verde polo San Ramón” –recorda con nostalxia outro visitante ante unha imaxe da vella Alameda que algún irresponsábel arboricida fixo desaparecer-. “Mira, esta señora fixo por moita xente máis do que podía e ca quen podía, e nunca a súa man dereita soubo do que obraba a esquerda, por iso non transcendeu, coma noutros casos que reciben recoñecementos dos que non son merecentes” –comenta polo baixo unha terceira persoa que parece ter coñecido ben a vida e obra de María dos Castros-. E coma estes, múltiples e suxestivos comentarios.
Calquera espectador minimamente atento e interesado pode doutorarse axiña ante o didactismo, seguramente involuntario nalgún caso, de quen goza do privilexio vivo da lembranza e da valoración racional do que foi e xa non é.


O Instituto de Estudios Chairegos tenta con estas mostras gráficas non só amosar recordos dun pasado en xeral máis humanizado e culturalmente enriquecido para a época, senón tamén espertar conciencias sobre algunhas desfeitas que a irresponsabilidade, a despreocupación, a neglixencia ou o desinterese de persoas e/ou institucións, por acción ou omisión, permitiron. Testemuñas de cambio, exposta en 2007, reflicte esta clara evidencia. Vilalba e a Chaira merecen algo máis de respecto.


Pero estas exposicións, que non supoñen máis ca unha pequena parte dos xa milleiros de fotografías achegadas, non serían posíbeis de non ser pola xenerosidade de máis dun cento de persoas e/ou familias que confiaron no IESCHA, que as puxeron ao noso dispor sen reparo algún e que quixeron compartir con nós, e coa sociedade en xeral, lembranza e sensibilidade. Sen a súa colaboración todo isto non sería posíbel e con ela seguro que máis xente axudará a seguir facendo camiño para que esa memoria non esmoreza.


Para toda esta xente a nosa inmensa gratitude.
Máis información sobre Xosé María Felpeto na Bibliografía Chairega.

19 de xul. de 2008

A ponte dos contos

Xosé Mª. Felpeto

Seica ten habido tempos na Chaira nos que a palabra tomaba protagonismo para transmitir acontecementos do pasado, argallar historias do presente e mesmo vaticinar un futuro que parecía estar escrito nas propias leis do coñecemento natural proporcionado por unha dilatada experiencia.

En determinadas épocas do ano acostumaban facerse xuntanzas, en ocasións para realizar solidariamente traballos en comunidade (fiadas, esfolladas...), outras simplemente para comentar os labores habituais, pero nas que en calquera dos casos se compartía a sabedoría adquirida oralmente dos respectivos devanceiros. Había deste xeito sempre alguén que con habelencia e memoria privilexiadas mantiña a atención dunha audiencia que escoitaba entregada os máis variados tipos de contos, insólitos feitos lendarios, divertidas e picantes cantigas, curiosos refráns, imaxinativas adiviñas, etc. E claro, o medo ou a hilaridade facíanse presentes en función do contido do relato, as máis das veces extradimensionado polo/a intérprete. Hai quen lembra a un destes relatores rabuñado, a dicir seu por ter que se enfrontar a non se sabe moi ben que tipo de aparicións inesperadas, ocultando que en realidade o deus Baco e as silveiras eran quen obraban a milagre os días de feira ou feirón en Vilalba.

Sexa como for, o contorno máis inmediato era o escenario habitual dos relatos, con excepción feita daqueles que situaban as súas historias por terras de Castela nas que en tempos de sega permanecían ata catro lúas; neste caso aumentaba a curiosidade aínda que diminuía a inmersión por resultar máis allea e distante.

Un dos espazos máxicos da literatura oral chairega hai que buscalo na marxe dereita do río Trimaz, preto da súa confluencia co Madanela na que ambos dan orixe ao Ladra, onde sobrevive sen deterioro aparente a Pena do Encanto, lugar maxestoso presidido por un penedo que garda nas súas entrañas asombrosos feitos lendarios. Contan algúns que a Pena acubillaba a unha meiga dotada de poderes prodixiosos dos que só se podía un protexer con ramiñas de oliveira, candeas ou auga bendicidas, e que aniñaba serpes noxentas entre os seus longos e escuros cabelos. Pero hai tamén quen asegura ver reflectido alí o amor imposíbel que unha rapaciña labrega sentía por un nobre da bisbarra que tiña por mellor oficio menosprezar ás xentes de inferior condición; a Pena simbolizaría daquela o cobizado templo encantado que curaría o mal de amores a quen se mergullase nas frías augas do río previamente bautizadas con auga bendita.

Non moi lonxe, augas arriba do río homónimo, atópase a Ponte da Madanela, outrora encrucillada de tránsito inevitábel de mercadorías polo que o conde de Vilalba cobraba pontádego e paso secular do Camiño Real a Santiago. Ao abrigo dun pequeno refuxio ou fielato da ponte disque se reunía ata non hai moito a veciñanza, cando a palabra propia tiña máis peso cá da TV, para compartir en tempo de vagar historias coma as da Pena do Encanto. Por esta razón deu en se denominar Ponte dos contos e parece que mesmo había algún orador que, co ánimo de engaiolar sobre todo ao público feminino, adoitaba utilizar artes menos confesábeis cás propiamente interpretativas.

19 de xuño de 2008

Cousas de San Cucufate

Xosé Mª. Felpeto

Algo vai mal nun país cando, pasadas dúas décadas da promulgación da denominada Lei de Normalización Lingüística, o uso oficial do idioma de seu nese territorio non pode considerarse “normal” por moito que se queira disfrazar a situación con aquilo do “bilingüísmo harmónico”, que ningunha das dúas cousas como case todo o mundo sabe. A realidade evidencia que en xeral as institucións carecen dunha auténtica planificación lingüística e pouco ou nada poñen da súa parte, consentindo que mesmo cargos públicos se permitan a licenza de desafiar a legalidade toponímica con non se sabe moi ben que intereses ou intencións. En todo caso o máis desalentador é que a sociedade se deixe levar e non valore o que lle outorga identidade propia, o que lle foi dado en herdanza, o que lle é obrigado conservar e transmitir. E vén isto a conto pola actitude de quen por enriba xustifica a insensibilidade e ineficacia desas institucións, que deberan ser garantes do cumprimento legal pero que se converten en exemplo negativo para a cidadanía.



O caso que nos ocupa chama a atención polo uso que algunhas persoas e/ou institucións (políticas, educativas, etc.), por desidia ou ignorancia, manteñen en documentación oficial do topónimo vilalbés “Sancovade” (sic), que ás veces escriben con “v” e outras con “b”, desconcertando coma sempre á veciñanza, que non sabe moi ben a que aterse. Por iso parece que cómpre unha humilde pero razoada explicación, sobre todo ao abeiro da forma recollida, esta vez con fundamento, no nomenclátor oficial da Xunta de Galiza.



No “Diccionario dos nomes galegos”, o filólogo e académico Xesús Ferro Ruibal vén a afirmar que “Covade” procede de “Cucupfate/Cucufate”, nome dun santo africano do século III martirizado preto de Barcelona (“Cugat” en catalán). De orixe escura, quizais derivado de Cucufa (“cofia”: que leva cofia, encapuchado), era forma habitual na zona de Samos (“Sancovade”, aldea da parroquia de Formigueiros), aínda que tamén aparece nun documento mindoniense de 1128 referido posibelmente ao que hoxe sería a parroquia vilalbesa de referencia, citada conxuntamente con outras do mesmo concello. Se isto é así, que non hai por que dubidalo dada a autoridade de Ferro Ruibal na materia, o demais sería cuestión de seguir a evolución fonética normal: ph/f>v, t>d, paralelamente á perda dun dos grupos “cu” tal vez para evitar a cacofonía; en consecuencia, e dentro da máis estrita lóxica, Cucufate evolucionaría ao actual Covade. Así de sinxelo.



Anecdoticamente podemos sinalar tamén que, segundo a historia ou lenda, san Covade é un dos santos máis antigos no culto hispánico (séc. IX). Foi mártir en Barcelona e a súa pasio (relato do martirio) seméllase á de san Vicente e á de san Fiz. Mesmo seica Xelmírez (séc. XII) trasladou de Braga a Compostela os ósos de san Covade. En canto á súa iconografía parece que viste longa túnica romana e por riba dela a lacerna (ampla capa abotoada no peito, propia para viaxar), sendo os seus atributos unha xostra ou látego (disque o azoutaron ata que lle saíron as entrañas) e unha espada ou unha macheta (supostos instrumentos do seu martirio). Pero isto xa é fariña doutro fol.



7 de maio de 2008