Amosando publicacións coa etiqueta entrevistas. Amosar todas as publicacións
Amosando publicacións coa etiqueta entrevistas. Amosar todas as publicacións

Ramón Chao: "Sari salvou ao meu irmán"

Ramón Chao Rego (Vilalba, 1935) lembra a figura do seu irmán Xosé, desde a súa infancia na capital da Terra Cha, pasando pola difícil etapa en Ferrol nos estertores do franquismo e, finalmente, o afianzamento do seu compromiso coa nosa terra, trala publicación de Eu renazo galego.

Moncho Paz


- Cando Pepe marcha ao seminario de Mondoñedo e logo faise crego, prodúcese un fondo distanciamento entre vós.

- A nosa nenez foi moi doce. Durmiamos abrazados, e sempre estabamos xuntos xogando na rúa. Falabamos castelán, tamén na casa, e iso que o meu pai presumía de galeguista e republicano. De feito, nas tarxetas do hotel Chao poñía Vilalba (Galiza) e non España. A estadía de Pepe en Mondoñedo separounos, en moitos aspectos.

- O voso pai, anticlerical, intentou que Pepe non fose consagrado.

- Así o contou Pepe nalgunha entrevista. Os meus pais e máis eu fumos a Roma para asistir ao acto da súa ordenación sacerdotal. Correu o cargo do papa Pío XII, nas catacumbas de San Calixto. Eu tiña vinte anos e xa vivía en París; e gardo por algures unha foto na que estou chorando e bicándolle as mans. Ese día deume a comunión; foi a segunda e derradeira vez na miña vida. Naquela época non nos levabamos ben: o Pepe era moi conservador (o noso pai chamáballe Torquemada) e eu “compañeiro de ruta” dos comunistas. Estivemos alonxados unha ducia de anos, e retomamos a relación cando se convertiu nun home reivindicativo.

- Gabriel Pita da Veiga, o crego de Vilalba, tivo gran influencia en Pepe; pero tamén en Rouco Varela ou en Bernardo García Cendán.

- Queríaselle moito a don Gabriel na vila. A xente estaba dividida entre os seus partidarios e os de don Joseito, o coadxutor. A este último seguíanno as mulleres, pois era novo e ben prantado, e polo visto tiña tuberculose, o que lle engadía un certo morbo. Rouco para nós era Tucho, queriamolo moito por aquel entón; tiña un humor moi xovial e ía con frecuencia polo hotel Chao. A min non me parecía un rapaz con moita vocación, pero era traballador e perseverante. E Bernardo fora alumno de Pepe no seminario de Mondoñedo; cando o meu irmán viña a Paris, non se aloxaba na nosa casa, senon en Meudon co Bernardo, na parroquia de Rabelais, onde en 1551 o escritor francés bosquexou os seus personaxes Gargantúa, Pantagruel e outros. Naquel intre a parroquia estaba a cargo de André Aubry, terceiromundista que percorreu América Latina ata establecerse en Chiapas, onde creou o Instituto de Estudios Mayas, organismo básico para a actividade do Exército Zapatista. Bernardo fixo en Meudon unha gran amizade cunha monxa encantadora, que unha vez apareceu por Vilalba. Eu animábao moito para que se uniran, como o seu deus mandaba; pero iso non ocorriu nunca, lamentablemente.

- E como foi a vosa relación con Fraga, outro vilalbés?

- Cordial. Cando eu tocaba o piano de raparigo, Fraga viña pola casa a escoitar O lago de Como, de Gallas. Concedeume becas, para irme a Madrid e despois a Paris, sabendo que era fillo dun republicano e que a miña tendencia política tamén ía nesa liña. Viña a Paris e convidabanos a xantar  (á miña muller e a min), sen facer ningunha alusión sobre iso. En 1997 otorgoume o Premio Galicia de Comunicación, dotado cun millón de pesetas. Nunca fun da súa corda, e ben o sabía. Tampouco ignoraba que en Vilalba tiña dous opositores nos irmáns Chao; de feito, un acólito de Fraga pediulle unha vez a Pepe que, se non os votaba, alomenos non fixese propaganda contra eles.

- A etapa de Pepe en Santa Mariña do Vilar foi sorprendente, de xeito especial polo seu compromiso cos máis desfavorecidos.

- Aínda estabamos distanciados, tamén xeograficamente, pois eu residía en París. O ambiente que se respiraba en Ferrol naqueles anos era certamente duro, con enfrontamentos constantes entre os “grises” e o movemento obreiro, co cal moitos cregos amosaban a súa solidariedade, entre eles Pepe. Entereime cando o xulgaron e non o podía crer. Pepe sempre manifestou o seu desacordo co exceso de poder por parte dalgúns cregos; e predicaba co exemplo. Non quería cobrar nin polos bautizos nin por impartir os demais sacramentos. Botou dezasete anos en Santa Mariña e, ao pouco de morrer Franco, por fin deixou o ministerio sacerdotal.

- E regresou a Vilalba. Unha volta ás orixes. Que lembras daquel cambio radical que experimentou o teu irmán?

- Viámonos máis a miúdo, e tiñamos longas conversas; eu animeino a deixar todo o tinglado da Igrexa, pero seguía a ter a fe moi arraigada. Cando publiquei O lago de Como en 1983 deixei de frecuentar a vila, debido aos malentendidos que provocou o libro, e atopabámonos en Compostela e na casa de Bastavales. Por un xiro do destino, Pepe coñecera a Sari en Vilalba; a decisión de casar con ela supuxo un cambio radical no meu irmán, axudoulle a atopar o equilibrio vital. Sari traballaba nunha editorial e dedicábase á venda de libros de humanidades; e así chegou un día ata o lar da Chouzana, para ofrecerlle uns volumes da historia de Galiza. Coñecela foi a súa salvación. Foi na época na que Pepe estaba a organizar as romaxes, como a do Pedregal de Irimia –onde nace o Miño– e na que afianzou o seu compromiso galeguista, coa publicación de Eu renazo galego, que escribiu en Vilalba e que máis tarde completaría con Para comprendermos Galicia. Pensei que naquel intre deixaría a Igrexa para sempre, pero non foi así. Eu acababa de publicar Después de Franco, España na editorial Felmar e falei co editor para que fixesen o mesmo co libro do Pepe, La Iglesia en el franquismo. Tamén conseguín que colaborara na revista Triunfo, onde escribiu varios artigos. Cando Pepe se fixo profesor de galego, comezamos a entendernos na noso idioma, pois na nenez e mocidade empregabamos basicamente o castelán.

- A figura de Prisciliano foi unha reivindicación común.

- Pepe dedicoume o seu libro Prisciliano. Profeta contra o poder. A primeira vez que escoitamos falar del foi no hotel Chao. O noso pai invocaba a autoridade de Unamuno contra o mito de Santiago, cando o filósofo afirmaba que ningunha persoa culta, por moi católica que sexa, pode pensar que en Compostela están os restos do apóstolo. Desde entón, Prisciliano convertiuse para nós nunha figura familiar, pero mítica. Na actualidade estamos a promover a asociación Amigos de Prisciliano, que ten a Jean-Claude Carrière como presidente “herético” e conta con moitos apoios no mundo da cultura galega: Méndez Ferrín, Manolo Rivas, Alonso Montero, Magarita Ledo, Aurichu Pereira e Beiras, entre outros.


_____________________
Na fotografía, Ramón Chao con Ignacio Ramonet (ao fondo), Sari Quiñones e Pepe Chao.

20 de mar. de 2016

Entrevista a Darío Villanueva

Moncho Paz.- Recentemente elixido director da Real Academia Española, Darío Villanueva Prieto (Vilalba, 1950) recíbenos no seu despacho da institución para falar da súa traxectoria vital e profesional, desde os anos da infancia en Vilalba ata a súa etapa como reitor da Universidade de Santiago de Compostela (USC). A combinación de experiencia en postos de xestión de alta responsabilidade coa súa faceta de investigador, permitiulle optimizar a súa achega á RAE: primeiro como académico, logo como secretario e, desde o pasado 11 de decembro, como o director número XXX da corporación.

Pregunta.- É académico da RAE desde 2008, ocupando o sillón D, que coincide coa letra inicial do seu nome de pía.
Resposta.- En efecto, tomei como bo agoiro o feito de que me tocase o sillón da letra D, que pertenceu anteriormente a destacadas personalidades, como dous presidentes republicanos (Emilio Castelar, da I República; e Niceto Alcalá-Zamora, da II). Fun elixido en 2007, en 2008 ingresei, en 2009 nomeáronme secretario e hai uns días, director da Real Academia. Nesta traxectoria resultoume de gran utilidade a miña anterior experiencia en postos de responsabilidade, fundamentalmente no eido universitario, pero tamén noutras entidades, xeralmente fundacións vencelladas a escritores (Camilo José Cela, Torrente Ballester e Carlos Casares).

P.- O seu discurso de ingreso titulábase O Quixote antes do cinema. Que queda da obra cumio de Cervantes na sociedade actual?
R.- O Quixote converteuse nun auténtico mito da literatura universal, e Cervantes é un deses poucos escritores -equiparado a Shakespeare e por riba doutros grandes autores clásicos, modernos e contemporáneos- que todos temos en mente. A creación dos personaxes de Don Quixote e Sancho tivo unha enorme influencia no mundo de literatura e das imaxes; a iconografía que rodea a estas dúas figuras xurdiu moi cedo, en forma de ilustracións, pero tamén de pantomimas, debuxos, caricaturas, pinturas… E iso continúa ata hoxe, de tal xeito que a imaxe do cabaleiro andante e o seu escudeiro está incluso no imaxinario colectivo das persoas non afeccionadas á literatura e que tampouco leron a novela de Cervantes. E xa en América, temos que falar de México, país ao que adoito referirme como a terra de promisión do Quixote, pois a súa presenza é fonda en todas partes, aínda que de maneira moi especial nunha vila colonial moi fermosa, chamada Guanajuato, onde abriron o Museo Iconográfico do Quixote -único no seu xénero- e celebran unhas Xornadas Cervantinas internacionais; nas prazas da cidade represéntanse continuamente pezas de Cervantes e os actores e as actrices que interveñen son xente do pobo, de todas as idades. 

P.- O terceiro centenario da RAE contribuíu a dinamizar a institución, que moitos consideran estática. Limpa, fixa e dá esplendor ao idioma?
R.- Ese foi o lema que os académicos, logo de considerar unha serie de propostas, acordaron nunha votación secreta en 1715. A Academia da Publicidade, para renderlle homenaxe ao tricentenario da RAE, fixo un spot utilizando precisamente ese lema coma se fose un eslogan, e a verdade é que algo había diso. Probablemente os académicos fundadores, sen decatarse, estaban a sentar as bases da que sería a primeira proposta dun lema autenticamente publicitario. Discutíronse outros, concretamente houbo un que tivo os seus defensores e que foi unha sorte que finalmente non se elixise: “Aproba e reproba”, un lema que significaría desde o principio que a Academia adoitaba un papel de policía da linguaxe, algo que non resulta convinte e que nós nunca promovemos nin aceptamos. En canto a “limpar”, a Academia procura emitir o seu informe cando no idioma prodúcense entradas de termos que non son os óptimos, que están moi contaminados por outras linguas; aínda que o fenómeno do préstamo entre linguas é absolutamente normal e non se debe tomar nunca como algo radicalmente pernicioso. Por outra banda, Ferdinand de Saussure -no Curso de Lingüística Xeral- fala precisamente do papel de “fixar” que ten a gramática, pero tamén o dicionario e a ortografía. E no que se refire a “dar esplendor”, hai que lembrar que na Academia hai un número considerable de sillóns ocupados polos escritores máis notables do momento, e foi así desde o século XIX, pois no XVIII non había apenas escritores de renome, senón máis ben persoas dedicadas ao traballo lexicográfico e gramatical. 

P.- Algo está cambiando na Real Academia.
R.- Coido que si; é certo que existe un estereotipo referido a ela, que a identifica cunha organización vetusta, arcaizante, pouco dinámica, etc. Iso callou nunha especie de tópico que ten algúns visos de realidade en relación ao pasado, pero que agora nos acompaña como unha especie de lousa da cal é moi difícil librarse. A única solución é seguir o noso criterio e agardar a que a percepción externa vaia cambiando. A Academia é unha institución que, desde os anos 80 do século pasado, acomodouse con rapidez ás novas tecnoloxías porque lle ía moito niso; agora o noso dicionario ofrécese na Rede a través da páxina web e ten millóns de consultas. Contamos con máis de medio millón de seguidores en Twitter e, por todo iso, debemos respostar ás expectativas depositadas nesta institución, que leva funcionando 300 anos e que ten un cometido sustantivo que imos seguir mantendo: elaborar os códigos da lingua, a gramática, o dicionario e a ortografía. E tamén estamos a revitalizar moito un aspecto contemplado nos estatutos fundacionais da Academia, pero que quizais non acadou o desenvolvemento que debería: a atención á creación literaria, sobre todo da tradición da nosa literatura. Por exemplo, nestes intres temos un proxecto moi ambicioso, que é a Biblioteca Clásica da RAE, consistente en 111 títulos seleccionados, comezando con El Cantar del Mío Cid e rematando con Los Pazos de Ulloa, de Emilia Pardo Bazán.

P.- Non lle parece que hai poucas mulleres na RAE?
R.- Por suposto, pero a historia non se pode reescribir. A mediados do século XVIII a Academia nomeou a unha primeira socia “honoraria”, a aristócrata María Isidra de Guzmán y de la Cerda, que finou moi nova, aos 35 anos de idade. Ás veces penso que se empezou moi ben con aquela designación e que logo se torceron as cousas; así, no século XIX, cando Gertrudis Gómez de Avellaneda, unha escritora do romanticismo hispanoamericano, aspirou a ingresar, recibiu unha mala resposta por parte dos académicos de entón. Case medio século despois, sucede algo parecido con Emilia Pardo Bazán, que tamén é rexeitada pola institución coa mesma resposta: “Non hai lugar para señoras”. De feito, a primeira muller que formou parte da Academia foi Carmen Conde, que pronunciou o seu discurso de ingreso en 1979. Seguírona Elena Quiroga, Ana María Matute, Carmen Iglesias, Margarita Salas, Soledad Puértolas, Inés Fernández Ordoñez, Carme Riera e Aurora Egido. De todos xeitos, hai que dicir que en L'Académie Française, a primeira muller que ingresou foi Marguerite Yourcenar, en 1981, co que no país veciño a incorporación da muller foi posterior. 

P.- Investigador ou xestor cultural?
R.- As dúas facetas, pois supoño que obedece á dualidade que temos os Xéminis (nacín un 5 de xuño) e, no meu caso, dáse entre o traballo intelectual, como profesor e estudoso, e a xestión -non só cultural, senón tamén educativa- dunha gran universidade como a USC, que na miña época de reitor chegou a ter máis de corenta e cinco mil estudantes.

P.- Con que se queda da súa etapa á fronte da USC?
R.- Con todo. Foi a etapa máis plena, feliz e intensa da miña vida. Aínda que non era un posto fácil; en primeiro lugar, tiven que gañar as eleccións, competindo co reitor de entón, Ramón Villares, e catro anos despois, fun candidato único, non houbo ninguén que me disputase o reitorado, o cal facilitoume enormemente as cousas. Iso non quere dicir que fosen oito anos sen dificultades ou situacións complexas. Visto na distancia, deixoume unha pegada moi positiva; creo que de todo podemos obter experiencias que se aplican despois á vida. Actualmente, na miña etapa da Academia, decátome de que todo aquilo serviume para entender tamén os problemas que conleva a xestión cotiá dunha institución.

P.- Ten unha ampla bagaxe internacional. Cóntenos algunha anécdota.
R.- Tiven a sorte de percorrer os cinco continentes por razóns profesionais, como profesor visitante ou como conferenciante. E en todas partes atopei algún paisano galego, dedicado ás máis diversas actividades, pero sempre aclimatado ao seu lugar de residencia ou de traballo, enormemente solidario e receptivo co forasteiro. É unha vivencia común a case todas as miñas viaxes.

P.- Que pensa sobre as sucesivas reformas educativas?
R.- É unha auténtica calamidade, un dos prexuízos máis grandes causado á nosa sociedade, ao seu equilibrio, crecemento e progreso. A educación ten que ser estable, froito de pactos e cun alto nivel de consenso entre as distintas opcións políticas que nos gobernan lexitimamente. É imprescindible separar educación de ideoloxía; o feito de que o cambio de maioría no Congreso supoña a promulgación dunha nova Lei de Educación, dá a entender precisamente o contrario. Desta forma, lonxe de ser un tronco fundamental e estabilizador da sociedade, o sistema educativo fica sometido a distintas perspectivas ideolóxicas. E iso non é bo.

P.- Parece que os políticos esquecéronse da cultura.
R.- É unha consecuencia da consideración puramente economicista das cousas. Na miña etapa de reitor, cando tiña que pronunciar discursos en actos institucionais e ante a presenza de altos representantes do poder executivo, sempre mencionaba os estudos dos economistas que interpretan que o gasto en educación é, en realidade, un investimento; o que se gasta no sistema educativo redunda na formación das persoas que, deste xeito, conseguen unha posición profesional destacada, cuns ingresos superiores á media e, en consecuencia, uns retornos fiscais que permiten recuperar ao Estado o investimento inicial na formación deses individuos. É absurdo aplicar o mesmo criterio de rendabilidade, de obrigado cumprimento no caso dunha empresa comercial, a sectores como a cultura ou a educación. Desde os estudos da Escola de Frankfurt (Max Horkheimer, Theodor Adorno, Walter Benjamin…) xa se manexa o concepto “industria cultural”, entendida como capacidade para producir bens culturais en forma masiva; a cultura é, efectivamente, unha industria e acada unha porcentaxe moi significativa en relación ao PIB.

P.- Rematará algo ou alguén cos libros?
R.- Esa é unha vella canción que comezou a soar en 1962, cando Marshall McLuhan publicou A Galaxia Gutenberg, onde anunciaba que a era iniciada pola invención da imprenta, a mediados do século XV, chegaba ao seu fin pola irrupción da Galaxia Marconi ou Aldea Cósmica, caracterizada polo medio televisivo e as innovacións tecnolóxicas que comezaron no XIX co telégrafo, e seguiron máis tarde coa chegada do teléfono, a radio e a televisión. E el foi o primeiro en anunciar a morte do libro, pero esa defunción non se produciu aínda, senón ao contrario: hoxe escríbense, edítanse, véndense, mércanse, róubanse, pirateanse, plaxianse, critícanse, estúdanse e ensínanse máis libros que nunca na historia da humanidade. O concepto de libro non é unitario; o libro impreso continuou a tradición dos manuscritos, que tiñan soportes distintos (papiro, pergamino, tabliñas de cera ou barro, etc.). E agora o libro electrónico, sen dúbida, vai convivir co libro de papel e é presumible que no noso século coexistan ambos os dous soportes. Non son apocalíptico neste senso e coido que o libro vai ter, loxicamente, unha longa vida.

P.- Lese moito ou pouco en España?
R.- Temos unha tendencia ao pesimismo nesta cuestión e os índices de lectura que hoxe se poden establecer non resisten a comparación cos mesmos índices dos países do centro e norte de Europa, de gran desenvolvemento económico, social e cultural. Pero tampouco a situación española é absolutamente desesperada, hai unhas estatísticas que falan dunha porcentaxe de lectores que supera o cincuenta por cento. Se imos a cortes de idade, atopámonos cun dato moi interesante: os nenos e os mozos len máis, quizáis niso inflúa que están no ámbito educativo e a educación promove a lectura. Sería moi interesante que se puidese manter ese mesmo nivel de lectura cando son adultos. En definitiva, España pode e debe crecer aínda máis en índices de lectura, pero está nunha zona media razoable. Deberiamos ter ambición e dar o salto para situarnos ao nivel deses países que antes mencionaba.

P.- Que opinión lle merece a tendencia de non incluír a escritores con obra en español dentro da literatura galega?
R.- O asunto temos que enfocalo dunha maneira moi obxectiva e que non é, de ningún xeito, polémica. O concepto de literatura galega está vencellado á lingua na que se produce esa literatura; e a literatura é, fundamentalmente, lingua. De modo que literatura galega é a escrita en galego. O cal non quere dicir que Torrente Ballester, por exemplo, non sexa un escritor galego, porque nese intre xa pasamos a outro nivel de designación; é un escritor galego, non só porque naceu e viviu en Galicia, senón porque unha parte considerable da súa obra está ambientada en Galicia. E non só por cuestión de localización ou dos personaxes, senón pola percepción do mundo que o escritor reflicte; no caso de Torrente, manifesta tamén esa condición súa de galego. Como filólogo, non vexo ningunha polémica nesta cuestión; de feito, dirixín -e dígoo sen presunción- a historia da literatura galega máis completa que se editou ata o momento, dentro do Proxecto Galicia, que publica Francisco Iglesias en A Coruña, na Editorial Hércules; son cinco volumes nos que colaboran moitos novos investigadores da literatura, cada un co seu capítulo. Neses tomos non hai un capítulo para Cela por razón obvia: a literatura galega é a que se escribe en galego; pero sí temos outro tomo dedicado exclusivamente aos escritores galegos que escriben en castelán. O problema non é dicir que calquera destes escritores non pertence á literatura galega; son escritores galegos, é un matiz absolutamente distinto. Se Joseph Conrad non pertence á literatura polaca, senón que forma parte da literatura inglesa, é porque -aínda sendo polaco- escribiu en inglés, e a lingua condiciona a adscrición dun autor a unha determinada literatura. Ás veces atopámonos cunha especie de imputación culposa contra estes escritores galegos, polo feito de escribir en castelán, e paréceme unha aberración total e absoluta, non ten o máis mínimo sentido, mírese por onde se mire. Igual que penso que os rusos non deberían considerar a Vladimir Nabokov un traidor polo feito de escribir Lolita en inglés, e que sexa un dos escritores máis importantes da literatura inglesa do século XX. Ou o caso de James Joyce, que é un escritor irlandés por todos os poros da súa pel, que escribe a gran novela de Dublín que é o Ulysses, e faino en inglés, non na lingua irlandesa.

P.- Que acordanzas garda da súa adolescencia en Vilalba? 
R.- O meu pai é asturiano e, cando nacín, exercía de xuíz en Luarca; eu fun nacer a Vilalba porque a miña nai era chairega, pero crieime en Asturias. Logo o meu pai trasladouse como xuíz a Lugo e, no ano 70 destinárono a Coruña, onde se xubilou como maxistrado. Naquela época eu xa estaba na universidade, así que podemos dicir que son, nese senso, un coruñés bastante intermitente e escaso. Pero en Vilalba pasei longas tempadas e tamén os momentos máis felices da miña infancia e adolescencia. Estoume a referir a unha parte considerable do verán, e logo tamén ao Nadal e a outras vacacións. Alí tiña o meu círculo de amigos, e algúns tampouco residían en Vilalba todo o ano, senón que nos xuntabamos alí de cando en vez. A vinculación coa miña familia materna foi intensísima. O meu avó Darío, do que herdo o nome, era unha persoa extraordinariamente interesante: estivo en Cuba, marchouse sendo un raparigo, permaneceu na illa uns vinte anos, e cando fixo un pequeno peto, voltou para instalarse e casar coa miña avóa. É dicir, foi dos emigrantes que retornaron coa maleta suficientemente chea e, por suposto, moito antes desoutro momento -tan doloroso para moitos dos nosos paisanos- derivado da Revolución castrista, que lles fixo, nalgúns casos, perder as propiedades. O meu avó regresou nos anos vinte, cunha visión do mundo moi marcada por esa enorme experiencia; un mozo de San Xoán de Alba que, de súpeto, sendo un neno, déixano caer na Habana, descobre alí a gran cidade, a modernidade, a circulación do diñeiro, as prácticas económicas que van máis aló dunha economía agraria, etc. Unha magnífica universidade da vida. E traía esa impronta consigo a Vilalba, onde desenvolveu a súa actividade. Eu mantiven sempre o meu vencello coa vila, pois alí teño practicamente case todo o meu arquivo persoal e tamén unha parte moi importante da miña biblioteca, en dúas casas da familia; e, por suposto, alí vive a miña tía Pilar, coa que manteño unha fonda relación de agarimo, afecto e gratitude.

24 de dec. de 2014

Entrevista a Manu Chao

“Cheguei a Galicia e curoume o país enteiro”

Moncho Paz.-

A cita é no Barri Gòtic de Barcelona, no Bar Mariatchi (Carrer dels Codols). Manu acude puntual, acompañado de Jacek Wozniak, o coñecido pintor e ilustrador polaco, amigo e habitual colaborador do cantante. Tras varias cervexas, perdémonos pola Ciutat Vella e seguimos conversando no Passeig de Colom ata ben entrada a noite.


Pregunta.- Que supuxo para ti a recente estancia en Galicia, despois do Festival Reperkusión de Ourense e da túa visita a Vilalba?
Resposta.- Moi positiva, vitalidade total. No barrio ourensán da Ponte teño moitos amigos e alí síntome como na casa. E Bemposta foi unha aposta importante, moi interesante e que vai tomar folgos para seguir; hai unha ferramenta extraordinaria, con xente moi válida. Fiquei impresionado polo lugar e as persoas, agardo sinceramente que continúen a facer cousas. Eu tamén poñerei a miña enerxía.
E a visita a Vilalba foi unha marabillosa viaxe con meu pai, que evocou mil lembranzas da infancia, pois ía moito coa familia cando era pequeno. Sempre é bo volver ao lugar de onde vés, non?

P.- Fíxome graza a túa expresión cando probaches o roscón de Vilalba, como se te invadira unha morea de sensacións.
R.- A sensación de volver corenta anos atrás. Iluminoume a memoria con recordos do Hotel Chao e do propio lugar onde nos xuntamos esa tarde (a casa das Anduriñas). E o roscón lembroume mil cousas, co seu sabor inconfundíbel: as festas de San Ramón, as verbenas… Por algo saíu con Mano Negra a palabra “patchanka”. Polas festas que vivimos en Galicia na xuventude, e sobre todo as de San Ramón: verbena toda a noite, sensación de liberdade e a sabedoría das festas populares, que aínda mantén o norte do Estado español.

P.- E moitas delas improvisadas.
R.- Esas son as mellores. E son sans, en calquera lugar. Eu nacín en París; as festas do meu barrio comezaban ás dez e remataban ás dez e media, con todo o mundo pelexando coa policía. A orquestra non tiña oportunidade de tocar. Agradezo enormemente que as culturas saiban tratar co alcol festeiro, porque en Francia -en París concretamente, pois Francia é ampla e diversa- non existía o alcol sen a pelexa. Reencontreime con iso nas miñas viaxes polos Balcáns. Aínda quedan tensións alí despois da guerra, e cando hai augardente –que a teñen, e da boa– respéctase moito, e tamén son necesarias a música e a comida. Porque non hai festa sen xantar, é o que aprendín en Galicia de meniño.

P.- Como foi a “conexión galega” con xente coma Pinto d´Herbón, Xosefa de Bastavales, Mercedes Peón, Xurxo Souto… Un novo descubrimento da terra?
R.- Foi instintiva. Nun momento da miña vida souben que tiña que regresar; estaba moi perdido. Sempre traballei co instinto máis que coa cabeza, pero de súpeto perdera o instinto. Por múltiples causas: demasiadas viaxes, deixaramos a banda (Mano Negra), rematara o proxecto de Radio Bemba e todo o mundo dicíame “vaiche custar moito non subir de novo ao escenario”. Iso non foi problema para min, son unha persoa tímida, e cando ía de festa non me importaba que outro subira a cantar. Por natureza, considérome máis un observador que outra cousa, non me gusta ser o centro de atención, porque dese xeito non podes observar a realidade. Foime moi difícil fincarme nun lugar, pois levaba cinco ou seis anos viaxando constantemente. Percorrín Europa e América Latina; pero non podía ficar máis de quince días nun mesmo destino sen sentirme asfixiado. Pasei moito tempo sen ter casa propia; estaba a casa dos meus pais, as dos meus amigos… E ao final descontroleime e perdinme. A intuición deixou de funcionar e caín en depresión, nunha infinita tristeza –que está nas miñas cancións– e sentín que tiña que volver a Galicia, porque se alguén me podía curar atoparíao aquí. E así foi: cheguei a Galicia e curoume o país enteiro. Fun capaz de reencontrar o meu peso, esa é a palabra exacta. Levantábame sen razón e atopei as miñas razóns en terra galega. Axudoume moito a xente que coñecín, amigos para toda a vida –como Pinto, Xurxo, Teruca ou Mercedes Peón– que me acolleron e ensinaron todos os tipos de Galicia que existen.

P.- E así atopaches de novo o teu camiño…
R.- Saín de Galicia renovado… e volvín dar mil voltas. Logo chegou Clandestino, que foi como o final do proceso de curación. Gravei ese disco sen querelo. Estabamos na Feira das Mentiras en Compostela e cando rematou, saín en coche con Marta (Pérez) e vin os carteis de Clandestino na rúa; foi algo surrealista para min. Ese álbum comezou pouquiño a pouco e rematou dando a volta ao mundo. Como che dicía, atopei o meu peso en Galicia nesa época (do 96 ao 98). Débolle moito a Xosefa, que foi unha boa mestra da vida, aos seus fillos, a Nina, a Manolo Rivas… Cada un amosábame a súa zona, foi apaixonante. E débolle moito a Galicia: as orixes, recordos fabulosos da infancia, a inspiración para as primeiras bandas, como Los Carayos… E volvo cada vez que podo. Desde hai doce anos vivo en Barcelona, pero tamén paro pouco; regresei a unha vida nómada, con países novos e outras culturas. E iso é un tesouro que teño nas mans.

P.- Ancorado en Barcelona?
R.- Ancorado non. Estou aquí por agora, pero con todos estes cambios… Cada vez é unha cidade máis europea e máis parva a nivel de leis. Parvas leis… diría. Aquí teño aos meus amigos, xa viches como vivimos; levamos unha vida de barrio e por iso permanezo. O día que perdamos esa pelexa voume, porque non quero vivir en lugares como fixen durante vinte e cinco anos, onde non había unión e ninguén se mesturaba. Falo de París, porque Francia –como dixen antes– é outra cousa.

P.- Hai esperanza?
R.- Hai resistencia, digamos.

P.- Precisamente no teu álbum Próxima estación… Esperanza había un tema (O bixo do coco) que tamén garda relación con Xosefa de Bastavales, non?
R.- Esa é unha frase que dixo Xosefa o día que a levamos a Fisterra, onde nunca estivera. No coche contounos unha morea de historias e falounos do “bixo do coco”, que despois a xente interpretou de mil maneiras: hai quen pensa que falo da cocaína. Ela referíase á depresión, e na miña canción é iso. Pero pode ser interpretado doutro xeito, como a persoa que cae na cocaína ou no mundo das drogas.

P.- Levouse os cartos, levouse a muller, deixou tormenta, nada de comer…
R.- Levou todo, encaixa perfectamente, como ves. Coido que é bo que cada un interprete as cancións ao seu xeito, e non me gusta desvelalas. O máis importante é que cada un faga a súa viaxe, non?

P.- Cal foi a túa maior influencia musical desde as orixes con Hot Pants, Los Carayos, Mano Negra, Radio Bemba? Porque aí están Elvis, Ray Charles, a música africana…
R.- Medrei en París e, na casa, os nosos pais deixábannos ao alcance os vinilos de Bola de Nieve (Ignacio Villa); había unha conexión total con Cuba e a música latina. Tamén escoitabamos a Jacques Dutronc. Son os dous artistas que máis lembro de entón. Despois estaba o barrio, en Sèvres, que era pura electricidade: o rock & roll, a cuadrilla… Era a gran época hippie, con moito rock progresivo, pero iso non me gustaba. Pola súa banda, o barrio dos malandros era puro rock & roll (estilo 50 e 60): eran todos rockabillies. Aí foi cando comecei realmente coa música. Naquelas cuadrillas estaba prohibido cantar temas de máis do 62. Podíaste salvar con James Brown, pero sen saír de Chuck Berry, Little Richard, Gene Vincent…

P.- Unha boa base musical.
R.- Unha base perfecta para aprender rock & roll, porque daquela non podíamos tocar outra cousa; pero estaba comezando a época do punk. Os rapaces do meu barrio saían cazar punks, pois había a tradición da pelexa que che dicía antes. Eu asistía de espectador; levábanme de mascota, porque traía sorte. Tocaba o baixo, pero a eles custáballes atopar un cantante que o fixera máis ou menos ben; e poñían anuncios, pero non para darlles traballo senón tamén para pegarlles. Viña un de fóra, dábanlle catro golpes e mandábano á casa.

P.- E ao final o cantante fuches ti…
R.- Fixéronme cantante. Como era o máis pequeno e o máis feble, un día decidiron que o cantante sería eu. Puxéronme no meu camiño, case á forza. Logo marchamos a París, que era outro mundo. Na cuadrilla había máis xente da miña idade, xa non era tanto da xeración anterior. Pola noite coincidiamos cos punkies. Un día metinme por casualidade nun concerto de Stiff Little Fingers e comprendín que era o mesmo que estabamos a facer nós. Por iso comezamos a introducir discos punks no meu barrio, arriscando a vida, pero co tempo integrámolos. Mandaba o rock & roll, pero existía xa unha mestura de música non francesa (portugués, español, árabe, armenio ou africano). Descubrín África negra en Francia; nos barrios periféricos atopabas unha cultura totalmente diferente. Non só a música, senón a comida e as tradicións. Se tomabas alcol na rúa e chegaba a nai dun polaco, non pasaba nada; pero chegaba a dun alxerino e agachabas a bebida por respecto, para que falara connosco sen sentir vergoña. Trátase de que uns aprendamos a cultura dos outros. Co tempo todas as músicas se mesturaron; e había moito reggae, porque nas comunidades africanas era o que máis pegaba.

P.- De feito, Bob Marley foi sempre un dos teus ídolos.
R.- Foi básico, porque daquela os norteafricanos eran máis de música disco que de rock & roll. Coincidiamos en James Brown, que era o punto de encontro. Os demais eran rockabillies, sobre todo os españois e os portugueses. Os do outro lado do Mediterráneo estaban máis interesados en outras tendencias. Despois chegou o reggae de Xamaica, con Bob Marley como principal expoñente, e tamén o de Costa de Marfil, con Alpha Blondy, considerado un intocábel na periferia francesa, a pesar do hip-hop das novas xeracións.

P.- Regresas de cando en vez a Sèvres?
R.- Poucas veces. Tivemos moitas experiencias despois de Mano Negra en outros lugares de Francia. Por exemplo, coa Caravane des Quartiers, que logo foron á Feira das Mentiras. Durante anos entrabamos nos barrios a facer espectáculos, nunha época na que as institucións non os promovían. En cada barrio instalabamos carpas para organizar semanas de festa. Ao rematar, tres ou catro nos seguían na próxima etapa e, ao final, a Caravane estaba formada por rapaces de moitos barrios do país. Todos colaboraban: montar o escenario, o son, o recinto, contratar a banda, que fallaba sempre pola escaseza de cartos… Entón faciamos unha cos que montaban o escenario; cada un aprendía a tocar un instrumento, e outras veces había grupos que nos viñan apoiar. Eu viña de facer mil viaxes con Mano Negra e atopeime de novo en Francia visitando cada día un barrio diferente, o que me ensinou que tampouco hai que ir tan lonxe para viaxar.

P.- Eres vasco por parte de nai. Como viviches o rock radical dos anos 80?
R.- A miña primeira referencia de Euskadi foi o meu avó Tomás (Ortega), un gran mestre de honestidade intelectual. Como a xente do norte, era de ideas claras e definidas, e asumía sempre as consecuencias. Era republicano, marchou coa guerra e foi coherente até o final. Non quixo regresar coa democracia e morreu en Francia. Dicía que sen a República non volvía. Nós queriamos que regresara a Euskadi e que nos levara a camiñar polo monte Gorbea, a súa paixón. Ao final levamos alí as súas cinzas. Logo está a referencia do rock radical, con Kortatu e todos aqueles grupos. E o encontro con Fermín Muguruza, gran amigo. Parécese ao meu avó na constancia nas ideas, na honestidade e no valor da palabra. Coincidimos no punk en París, onde unha banda como Kortatu chegou a ser unha referencia importantísima. Máis tarde, Mano Negra e Negu Gorriak (o segundo grupo dos Muguruza) xiramos xuntos por Euskadi. De Bilbo gardo poucos recordos de infancia. As lembranzas son de Murguía -a carón de Gasteiz- onde iamos ver aos primos. O encontro real con Bilbo foi hai seis ou sete anos, cando estivemos embarcados no proxecto de Jai-Alai Catumbi Express, que montei con Fermín e algún compañeiro de Mano Negra. Era practicamente Radio Bemba Sound System, engadido Fermín, e demos unha volta polo Estado. Veu connosco a miña nai e chegamos a Bilbo; ela quería ir a Artxanda, a ver se atopaba a casa familiar. Esa historia está escrita nun conto de Eduardo Galeano (“La trama del tiempo”). Miña nai atopou outra casa sobre as ruinas da súa, que fora bombardeada. Chamou á porta e abriulle unha señora (Elena), unha amiga da infancia que a recoñeceu e díxolle: “Teño algo para ti”. E tróuxolle unha fonte de porcelana branca, con debuxos azuis. A miña nai lembrábase da peza. Elena atopouna, intacta, entre os cascallos, e gardoulla durante cincuenta e oito anos. Que xesto más fermoso, non? A miña nai ficou emocionada.


P.- Que foi de Óscar Tramor, o teu alter ego?
R.- Está aquí sentado, a carón de ti. Óscar Tramor é froito máis dunha broma que outra cousa. En Los Carayos collíamos cancións de outros para interpretar á nosa maneira. Había unha de Irma Serrano, que dicía: “Busca otro amor / que te quiera más que yo…”. Eu cambieille a letra e puxen: “Óscar Tramor, torero matador”. E inventamos unha rancheira dun toureiro borracho que reza a Deus para que o touro chegue máis borracho ca el. E a cuadrilla chamoume Óscar Tramor durante tres ou catro anos. Asinei algúns discos de Mano Negra con ese alcume. Daquela tiña o concepto de banda, non de solista. Despois de Mano Negra, unha vez rematado Clandestino, tardei moito en sacalo á rúa porque non concibía facelo en solitario. Algunha xente pensa que Manu Chao é o nome dun grupo. E pregúntame: “Ti tocas en Manu Chao?”. Eu dígo: “De toda a vida”. Incluso hai persoas que cren que o meu nome artístico é Manu Chao e o auténtico, Óscar Tramor.

P.- Aquela viaxe por Colombia nun “tren de xeo e lume”, co teu pai Ramón como cronista… Que gardas na retina desa experiencia?
R.- Viaxamos moito por América Latina e, cando deixamos Mano Negra, volvín para afondar no continente. Como banda só tocabamos nas cidades, non iamos ao campo porque non había público para o rock. Quixen coñecer a realidade do rural e decateime de que América Latina é un conxunto de mil países diferentes, pero non tan distintos desde o punto de vista cultural. Son moi nacionalistas, cun grande respecto á súa bandeira, algo que eu non comparto, pois sempre identifiquei a bandeira francesa coa policía. Un símbolo e un concepto –o de “patria”– que non tiven nunca. Son máis partidario da idea “culturas”. Cada patria, por pequena que sexa, son mil culturas diferentes. No Estado español, no francés, no brasileiro… Tamén Colombia muda, desde a costa até os Andes. Cheguei a zonas que parecían “terra de ninguén” e atopei xentes que, entre trago e trago, cantaban o seu himno e dicíanme: “Agora ti! Cántanos o himno francés!”. Eu negueime e ollábanme coma se fose un marciano. E pensaban: “Non lle gusta o himno do seu país, este tipo ten algo que non vai ben”. En América Latina, a verdadeira fronteira está entre a cidade e o campo; aquí acontece o mesmo, pero non é tan radical. Como banda estabamos condenados ao urbano, pola presenza de salas, infraestruturas, etc. E naquel tren a idea básica era atravesar Colombia e tocar no campo, pois iso supuña para nós unha tremenda aprendizaxe musical. Co tren chegamos ao corazón da xente, mesturando os nosos temas co seu folklore. Foi unha escola fabulosa.

P.- Pero había que ter coidado co señor Matanza.
R.- Como en calquera sitio. Co tema do tren houbo que negociar, por motivos de seguridade, pois atravesabamos zonas moi perigosas. Conseguimos facer ese proxecto, a pesar de que todo o mundo pensaba que era unha loucura, que nos ían matar ou secuestrar. Foi unha viaxe extraordinaria e difícil ao mesmo tempo. Houbo momentos complicados e outros marabillosos. Foi a aventura máis forte e construtiva da miña vida e, ademais, unha auténtica loucura.

P.- Outra vez a intuición, Manu?
R.- Si, porque se reaccionara coa razón, nunca fariamos esa viaxe. Con todo, non fixemos nin o dez por cento do que pretendiamos: por falla de recursos, tempo, enerxía… Pero foi toda unha experiencia, un dos tesouros máis valiosos que me levo da vida. Agora, cando volvemos por alí e vemos bandas, dinnos que comezaron vendo o noso tren. Rapaces de dezaseis anos que baixaban desde Medellín, La Dorada ou Bogotá e para eles tamén era a viaxe da súa vida.

P.- Segues a manter un forte vínculo con Colombia?
R.- Por suposto, e estivemos alí hai poucos meses. Vimos a xente daquela época, a moitos que coñeceron o tren de nenos e xa son adultos. O noso proxecto tiña razóns económicas e políticas, porque a General Motors e as industrias de camioneiros cargáronse o ferrocarril, cando en realidade é o futuro. Máis barato, máis ecolóxico… Todo son vantaxes. Pero os políticos e a mafia do transporte por estrada acabaron co circuíto ferroviario por interese propio. Non é só un problema de Colombia, tamén de México, Brasil… Nos anos 80 viaxei moito en tren por México, agora é imposible. Quedan algúns trens para turistas, pero renovados e caros. A idea do tren en Colombia foi unha utopía, enfrontábase co capital. Nese tren tamén había antigos traballadores do ferrocarril colombiano que foron claves na viaxe, posto que coñecían o percorrido á perfección. Eran capaces de atopar un bar aberto no medio da selva ás tres da madrugada. Sabíanas todas!! Sempre lembrarei cando estabamos a piques de entrar en Barrancabermeja, nas terras de Pablo Escobar; foi o mesmo día que o mataron, enterámonos pola radio. Os do tren, que eran de Bogotá, máis ben contentos; e os do equipo de son, que eran de Medellín, todos chorando. E nós asustados, sabedores de que nos faltaban vinte e catro horas para saír do territorio (tiña douscentos quilómetros de terras) e o tren circulaba a vinte e cinco por hora. E, aínda por riba, o día anterior Francia rexeitara o asilo político á familia de Escobar. Pasei medo. Sentinme moi inseguro: papeliño do vento. Pero todo foi ben e, por fortuna, saímos tranquilos. Tiñan outros problemas máis importantes ca nos para arranxar ese día.
Ao longo do traxecto houbo feridos, infeccións… Creouse unha tensión e un cansazo xeral que, nun intre, parouse todo para debatir se seguiamos ou non. Tras a votación, por unha curta maioría decidiuse parar. E o chofer –coñecido como El Diablo, pequerrecho e moi listo– pediu a palabra no medio da asemblea e dixo que respectaba o voto de todo o mundo, pero quería explicar que a xente de Barrancabermeja estaba a agardar o espectáculo. “Se pasamos de largo, seremos baleados ao saír da cidade”. Así que nos suxeriu volver a votar. E, por unanimidade, o tren seguiu o seu rumbo.

P.- En que proxectos andas embarcado nestes intres?
R.- No día a día do meu barrio. Hoxe tocamos no cárcere de mulleres e na escola. Cando estou aquí pretendo darlle vida ao barrio: festa o sábado, organizada sen permiso, pero contando coa participación de todo o mundo, mozos e vellos, de esquerdas e de dereitas. Todos xuntos na mesma mesa: os africanos, os paquistanís e os do barrio de sempre. Nun para de días voume de xira coa banda por Europa: Francia, Italia, Noruega e o Ártico, a unha illiña perdida que seguramente coñecen os mariñeiros galegos. Chámase Træna. Organizan un festival ao que acoden unhas dúas mil persoas. Son cinco horas até chegar a destino, vía Oslo e Bodø, onde collemos un barco. Este ano celébrano por última vez, porque non queren rutina. Ven que está a masificarse e como todo é organizado polos pescadores da illa –son familias con grandes pesqueiros– pagan o festival para pasalo ben unha semana. Vén moita xente de acampada. Eles mesmos asumen a organización do evento, sen ningún tipo de patrocinio externo. Como este ano é o último, convidaron ás bandas que máis lles gustan. Chamáronnos e non o dubidamos. Quedaremos cinco ou seis días por alí. Despois de agosto non sei o que faremos.

P.-Haberá unha Feira das Mentiras en Vilalba, a terra do teu pai?
R.- Encantado!! Que non sexa por ganas. Unha Feira das Mentiras con Corte Miragreira. Ou grandilocuente, con carpas para dez mil, ou ben unha romaría preto do río. Non ten por que ser masificada. Trátase de implicar a xente de boa vontade e con liberdade de pensamento; agardo que en Vilalba montemos algún día un bonito encontro e que sexa positivo para todos.

Fotos: Chema Felpeto e Noa Castro

9 de set. de 2012

Luís Soto. A xeira pola unidade galega

V. Outeiro

Edicións Xerais acaba de publicar, entre as súas novidades, a biografía “Luís Soto. A xeira pola unidade galega”. Sobre esta figura polifacética do nacionalismo galego escribiu Xurxo Martínez González. Falamos con el.


Cal foi a motivación para emprender o teu traballo de reconstrución da figura de Luís Soto?
A sintonía e proximidade que sentín con protagonista, creadas por varias persoas como Ferrín, García Crego ou Xosé González (Pepe de Redondela). Estes trataron moito a Soto e animáronme a escribir algo sobre el. A idea inicial era facer un artigo de investigación pero a figura de Soto abranguía demasiados eidos. A súa actividade era digna de ser coñecida e recoñecida. Velaquí o resultado.


Suponse que no momento de comezar coa esculca tiñas algunha idea sobre Soto: deches con algunha sorpresa especial sobre a súa figura?

Polo xeral sábense tres cousas: que acompañou a Castelao por Cuba e Estados Unidos; que participou na fundación da UPG e que dirixiu Vieiros. Non son actividades banais.
Porén, Soto despregara unha tarefa monumental dende os tempos da República até o exilio en México. Aparece como unha das figuras máis dinámicas, con distintas responsabilidades políticas, sociais ou culturais. Citemos algunhas: dirixente da Asociación de Traballadores do Ensino de Ourense (ATEO), director de Nueva Galicia, membro da dirección do PCE en México, secretario xeral da Comisión Galega do PCE, delegado da Internacional de Traballadores do Ensino, redactor de España Popular e Nuestra Bandera, dirixente da Alianza Nazonal Galega, director de Vieiros, secretario xeral do Padroado da Cultura Galega, fundador da UPG e do PGP etc.
Parece difícil soster que Luís Soto foi un home de segunda fila. El foi un motor de explosión en múltiples iniciativas.


Que destacarías da personalidade política de Luís Soto?

A coherencia e firmeza nos principios nos intres bos e malos. Soto sentiuse identificado coa liña do frentepopulismo e con esa idea morreu. Foi un dos responsábeis de integrar a ATEO na UXT dentro da liña deseñada polo PCE naquela altura. Na guerra civil potencia xunto a Castelao a Solidariedade Galega Antifeixista. No exilio aínda é máis clara esta postura. Mais sempre quixo engadir un matiz: as novas estruturas debían posuír autonomía. Se o PCE potenciaba a XSUN pois Soto potenciaba a Comisión Galega de Axuda á XSUN, por exemplo.
A súa gran teima foi a creación dun partido de orientación comunista ao servizo da nación galega. Eis a súa gran contribución política. Acadou o obxectivo co nacemento da UPG.


Sindicalismo, política, cultura... Podemos definir a Soto como un home total?
Pouco lle quedou por facer a Soto. O seu dinamismo e dispoñibilidade para a loita é digna de imitar. Malia as doenzas que sufría, que ás veces o tiñan encamado meses enteiros, non o afastaban do compromiso activo. Soto non era un militante pasivo, un que está por estar, que pasa por alí para ter un carné. Non hai actividade do exilio galego en México onde non estea Soto e fose sindical, política, cultural ou internacional.

Non pensas que Luís Soto sería merecente dunha maior atención por parte das e dos nosos historiadores?

Sen dúbida porque Soto ofrece un guión diferente para interpretar, por exemplo, o exilio galego. Polo xeral séguese, máis ou menos, o discurso oficial do exilio de Bos Aires. Soto foi crítico co Consello de Galiza no seu nacemento malia a amizade con Castelao, que manterían deica a morte do rianxeiro. Porque a vida de Luís Soto permítenos seguir a defensa da liberdade de Galiza dende unha interpretación marxista. Facer unha historia do nacionalismo non é cinguirse ao Partido Galeguista, a Castelao ou a Ramón Piñeiro. O nacemento da UPG, por exemplo, debe ser posto á luz da tarefa de Soto por teorizar un nacionalismo de práctica marxista.
O fondo privado de Soto foi entregado en 1993 , grazas á mediación de Elixio Villaverde García. Toda esa inxente documentación (até 18 caixas) debeu ter maior atención á hora de escribir a nosa historia.


Tampouco o mundo do nacionalismo político parece prestar a atención debida ao noso personaxe...

Luís Soto foi esquecido porque formou parte dos vencidos. Non só os da guerra civil senón os da historia moderna do nacionalismo galego. Se Soto decidise continuar na UPG tras o conflito de 1976 entón este libro xa se tería publicado.
Un dirixente como foi Soto debía aparecer no discurso do nacionalismo de esquerdas. Seguramente foi o primeiro gran ideólogo dun nacionalismo de orientación marxista. Está detrás do primeiro xornal comunista monolingüe en galego. Os seus traballos teóricos están no Arquivo Provincial de Ourense. Ninguén pode dubidar de que era a persoa máis formada das que fundaron a UPG. Soto viña da dirección do PCE; da executiva da Federación de Ensino da UXT durante a guerra; viña de liderar a corrente interna dos comunistas galegos que quería un PCG; tiña un vasto coñecemento da cultura galega e da teoría marxista-leninista etc.


Que outras figuras ou acontecementos da historia de Galicia pensas serían merecentes dun mellor estudo e proxección?
Tense traballado arreo nos libros de memoria e biografías. En poucos anos apareceron cousas sobre Xoán Xesús González, Víctor Fraiz, Benigno Álvarez ou mesmo Placeres Castellanos, por citar algúns que tiveron relación con Soto. Hai anacos da historia que contan con importantes investigacións (o que máis, seguramente, o período bélico do 36). Mais hai outros tramos en claroescuros como boa parte do XIX galego (salvando as achegas de Barreiro Fernández para a francesada e o levantamento de 1846) ou a historia máis recente do nacionalismo.
Considero, entre outros, que os episodios acontecidos na UPG deberían ser contados dende a óptica dos que foron expulsados deste partido. Non só dende o feito puntual senón tamén dende o ideolóxico. Cito os sucesos de 1976 ou a escisión da que naceu o PCLN. Descoñezo onde está gardada a memoria de persoas como Pepe de Redondela, García Crego, Xosé María Brañas, Manuel Reboiras, Ramón Muñiz, García Montes, Mariano Abalo, Xan Carballo etc. Estas persoas, que conformaron unha das xeracións máis determinantes do nacionalismo galego, deben contar a súa versión e deben aparecer persoas dispostas a recollela.

26 de nov. de 2011

Conversa con Agustín Fernández Paz

“Co galego falta vontade política”

Mario Paz González.-

Quen a teña escoitado algunha vez, saberá que a voz de Agustín Fernández Paz (Vilalba, 1947), un dos autores máis prolíficos e valorados da literatura galega, soa coa mesma claridade e intensidade que a voz das súas novelas. Tamén con esa urxencia incontible do bo contador de historias. Con el falamos da súa última obra, Non hai noite tan longa, pero tamén doutros moitos temas: a Memoria Histórica, a situación do galego, a importancia das tramas narrativas, os prexuizos lectores, a Literatura no ensino...

PREGUNTA. A túa última novela, Non hai noite tan longa, contén referencias a outros xéneros como o fantástico (presente noutras obras túas), tamén á novela negra... Foi premeditada esa mistura ou xurdíu espontáneamente?
RESPOSTA. O da novela negra foi premeditado. Eu son, desde hai moitos anos, un bo lector dese tipo de novela na que, aproveitando unha historia, faise unha análise crítica da sociedade. Ademais, para contar algo, non hai mellores tramas que as da novela negra, pois dun capítulo vanche levando ao outro, ata o final. O elemento fantástico é unha especie de marca da casa. Sobre todo eses elementos fantásticos ambiguos, como ocorre neste libro que, ao estar en primeira persoa, non sabemos se son realidade obxectiva ou visións da voz narradora. Neste caso, ademais, o fantástico permíteme falar con máis amplitude da vida real, se non tería que recurrir a un documento deixado polo pai morto ou outro recurso similar. Pero é moito máis directo usar unha tradición tan galega como é a das visións, a dos aparecidos. Unha tradición coa que eu medrei, pois cando eu era cativo todo o mundo, ata os maiores, crían nas visións.

P. O da ambigüidade que dis fai pensar na Odisea de Homero, á que fas referencia na novela, porque tamén pode lerse como realista ou fantástica. O que conta Ulises da súa viaxe podemos pensar que o inventou ou que lle aconteceu de verdade.
R. Efectivamente. Ademais son incontables, e inevitables, as referencias dos que escribimos á Odisea e, ás veces, case sen nos decatar. Neste caso, está esa idea de alguén que regresa e que, por riba, ten que levar a cabo unha sorte de vinganza, como Ulises cos pretendentes. É algo que está no caldo do cal un se nutre á hora de escribir. Pensa na de westerns co esquema dun tipo que chega ao pobo para facer unha vinganza. Dalgún xeito as tramas son debedoras unhas das outras, é literatura sobre literatura.

P. Hai unha serie limitada de tramas que se van repetindo.
R. Exacto. En La semilla inmortal uns profesores cataláns [Jordi Balló e Xavier Pérez, Anagrama, 2004] fan unha síntese de vintetantas tramas fundamentais do cine, pero que poden trasladarse perfectamente á literatura. As tramas están todas contadas xa, fanse novas cando nunha novela créanse uns personaxes, unhas situacións, unha visión do mundo nova.

P. O protagonista, Gabriel Lamas, tenta pechar unha ferida do pasado. Ti falas de vinganza, pero canto hai de vinganza ou de desexo de xustiza na súa actitude?
R. Vinganza posiblemente non sexa a palabra exacta. Se cadra utiliceina por comodidade, pero coido que é algo máis fondo, que poida ter matices. O move unha razón doble. Por unha banda saber a verdade, o que eu compararía co esforzo de Emilio Silva e os da Memoria Histórica de abrir unha fosa máis para desenterrar o pasado. Lamas sinte que iso élle necesario para seguir vivindo. Por outra, tamén é a historia da miña xeración, que non se fixo públicamente as preguntas. Os que si as fixeron son os netos dos que sufriron. Gabriel Lamas, aínda sendo fillo, ten tamén que abrir esa ferida mal curada para, como se di ao final, curala. Pero todo isto está no inconsciente do autor, porque cando escribes, aínda cuns esquemas previos e documentación, hai unha historia que vai tirando de ti e estas reflexións fanse a posteriori.

P. Lamas fuxíu de Monteverde, un lugar claustrofóbico onde seguen presentes moitos medos do pasado que imposibilitan que a verdade saia á luz. Canto disto pensas que segue existindo aínda hoxe na sociedade galega?
R. Monteverde é unha vila imaxinaria pero, obviamente, feita con retallos, tanto de Vilalba como doutros lugares que coñezo ou que coñecen amigos meus e que poden ser un paradigma de calquera vila galega ou española. Hai unhas semanas lerías, coma min, na prensa o desa vila de Ávila na cal desenterraron os cadáveres duns represaliados e negáronse a que os enterraran de novo, destrozaron o monumento... Feitos como eses obedecen, obviamente, a que tantos anos despois aínda doe o pasado da guerra civil, aínda hai unha ferida. Hai unha oposición, sobre todo por parte dos descendentes dos vencedores, de non querer saber para así poder pasar páxina definitivamente. Algúns amigos dínme que a visión que dou é real, e eu coido que esta cerrazón estivo en toda España e en toda Galicia aínda que, se cadra, nas cidades menos.

P. Pódese, pois, ler a novela como unha alegoría da Memoria Histórica?
R. Evidentemente si. Eu centreime nun caso individual que servira de paradigma, pero non é tan explícito como noutros libros meus como Corredores de sombra. Neste caso hai un axuste de contas coa mocidade que nos tocou vivir á xente que fumos novos nos anos sesenta ou primeiros setenta. Claro que peor foi o que viviu a xeración anterior.

P. Xa que citas Corredores de sombra. Poderiamos estar a falar dunha triloxía formada por esa novela, Noite de voraces sombras e Non hai noite tan longa?
R. Si. Dalgún xeito si. Está claro que o tema do pasado e da necesidade de desenterrar o pasado e de coñecelo para poder, como din os políticos, “pasar páxina” e curar as feridas está nos tres libros. Hai por aí algúns fíos que os unen.

P. Como a sobriña de Gabriel, Milena, e a protagonista de Corredores de sombra.
R. Efectivamente. Ambas as dúas responden ao mesmo modelo de persoa que eu quero crear. É a idea de que a xente que eu tiven nas aulas, a xente nova, son os que realmente poderán superar estas feridas. A dos bisnetos da guerra posiblemente sexa a xeración que poda coñecer como foron as cousas, pasar páxina e facer que estas feridas sexan só historia. Eu quero representar aí a forza da mocidade e a idea de que son o futuro e hai que confiar neles. Non costa ningún traballo imaxinar a Milena por exemplo, agora mesmo, coordinando algunha historia dos indignados.

P. Falas de axuste de contas coa túa xeración, a xeración que vivíu os sesenta. En certa ocasión ti dixeches que a ditadura vos roubou a posibilidade de ler autores fundamentais ou de ver películas esenciais que, ou ben non chegaban, ou ben facíano tarde e censuradas. Canto hai de sentimento autobiográfico nisto?
R. Iso hai que vivilo porque aos máis novos cóstalles entendelo. Na presentación do libro n’A Coruña contei unha anécdota actual mínima, pero que axuda un pouco. Hai unhas semanas botaron na tele Un tranvía llamado deseo, con Marlon Brando e Vivien Leigh, e, ao vela, observei que había media hora de máis na que os protagonistas falaban en inglés. Non estaba dobrada porque eran os anacos que a censura cortara. Agora a historia da película víase moito máis clara. E iso pasou con moitas outras. O cine que se estaba a facer daquela non nos chegou. E se chegou, fixoo mal. No que se refire ás novelas, son lexión os autores que non puidemos ler ata ser persoas adultas cando entraron a finais dos setenta ou oitenta. Os discos de Paco Ibáñez chegaban con menos cancións das que tiñan orixinalmente e ata aos Rolling Stones lles tocou.

P. Moitos dos personaxes positivos das túas novelas teñen unha fonda relación coa lectura. Como ves, como escritor ou lector, o panorama actual?
R. Eu aí teño unha postura dual. Penso que hai que traballar na promoción da lectura porque enriquece ao ser humano e porque é unha práctica fundamental para construires unha sociedade democrática. Pero tamén teño claro que na época actual lese moito máis que nas anteriores e hai ferramentas, como as bibliotecas, ao alcance de todos que antes non había. Ás veces escoitase esa idea de que antes líase máis, pero non sei de quen se está a falar porque na época na que eu era neno, ou mozo, liamos moito uns pouquiños. A inmensa maioría non lía nada ou só a Marcial Lafuente Estefanía, Corín Tellado e similares. E iso que non había televisión que se non, nin iso lerían. O réxime franquista miraba de xeito sospeitoso aos lectores e aos libros mesmos e a política de bibliotecas era prácticamente inexistente. Os grandes autores de literatura infantil e xuvenil tivemos que lelos xa cando estaba a piques de morrer Franco ou despois da súa morte.

P. Hoxe, na xente nova, hai unha falta de prexuizos lectores moi de valorar, pois tanto poden ler ciencia ficción como autores sesudos. Que pensas ti deses prexuizos que había antes, mesmo frente á literatura xuvenil?
R. Eses prexuizos eran moi agudos nos anos sesenta e aínda quedan algúns, pero eu diría que están en franca superación. Hoxe, polo menos quen ten unha certa preocupación pola cultura, merca un cómic coa mesma liberdade que un libro, e a novela negra xa ten o estatus que merece. A ciencia ficción quizais non, e iso é un camiño por percorrer. En canto á literatura xuvenil, aínda existen prexuizos, pero están moi disminuidos respecto ao que había uns quince ou vinte anos atrás. De feito, penso que o que pode definir unha novela como de adultos ou non son as técnicas narrativas máis complexas que farán que o hipotético lector teña que ter unha madurez lectora que, moitas veces, os mozos non teñen. Ás veces moita xente adulta tampouco e, polo tanto, moita da novela que hoxe hai nas librerías podería calificarse como xuvenil.

P. Unha das cousas máis valoradas das túas novelas polo público e a crítica é a perfecta arquitectura das tramas. Como consegue Agustín Fernández Paz isto?
R. Eu sempre digo, cando penso niso, que procede de que son unha persoa á que lle gustan moito as historias, o cine, a literatura... Cando un quere narrar algo hai que elaborar unhas tramas que sexan consistentes e atraentes para os futuros lectores, que os fagan vivir na novela ata que remata. Iso é tamén oficio. O mesmo ocorre con esas películas que, contando cousas moi serias, fano cunha trama moi atractiva. Eu apúntome a esa forma, aínda que se pode escribir doutras. Pero, como lector, agradézoo.

P. Non hai noite tan longa está chea de referencias culturais (Shakespeare, Bergman, Homero…) e tamén poéticas (Cernuda, Valente…) moi presentes noutras obras anteriores. Como é a relación de Agustín Fernández Paz coa poesía?
R. O certo é que merco bastante poesía e hai etapas nas que leo máis, porque lese dun xeito diferente á prosa. Tes que ter o libro a man para lelo e relelo. Paréceme que é, desde logo, a forma máis esencial da literatura e a máis difícil tamén. O bo poeta consegue transmitir, non só a súa visión do mundo, senón tamén as súas vivencias e emocións dun xeito que a prosa non pode. Cantas veces me ten pasado a min que acabo aprendendo un poema de memoria e non se me desvela o seu contido ata que un día, repetíndoo pola rúa, descubro un significado esencial que non percibira antes. Agora gústame moito Joan Margarit, un poeta catalán extraordinario, máis ou menos da miña idade e que ata hai seis ou sete anos non coñecía. Hai outros que me acompañan desde sempre, como Valente, Vallejo ou Ferrín, dos que leo todo. En canto aos poetas novos voume fiando un pouco das lecturas da crítica e do que me di outra xente.

P. Para alguén que confesou nalgunha ocasión que os anos nos que comezou como docente, a mediados dos setenta, foron os máis intensos da súa vida, que pensa da situación actual do ensino, cos currículos que marxinan claramente á Literatura en particular e ás Humanidades en xeral?
R. Iso é un asunto moi longo. O ensino actualmente vai por camiños que non me gustan, contrarios ao que eu defendería, cuestións como que contribúa a correxir as desigualdades sociais en lugar de aumentalas ou que teña unha marxe de liberdade curricular ou mesmo horaria. Pero actualmente estamos vendo como ocorre o contrario. Sei que a educación é como un trasatlántico, costa moito facer que vire só uns graos de dirección, pero cando vexo os meus trinta e pico anos de ensinanza decátome de que os froitos están no que persoalmente puido aproveitar ou non cada rapaz ou cada rapaza cos que estiven. A miña xeración conseguiu con ben traballo algúns froitos que hoxe se dan por feitos. Pero tamén queda un pouso de insatisfacción porque queda moito por facer. O do menosprezo das Humanidades é tráxico. Está no ensino, pero tamén na sociedade en xeral. Eu non sei se hai cerebros ocultos detrás disto, pero é certo que hai unha vontade de marxinar coñecementos que poden non ser “imprescindibles”. Aínda que eu creo que a literatura, a música ou a arte si o son para calquera traballo e para a creatividade das persoas, básica para que a sociedade poida avanzar.

P. A túa obra é moi ampla, chegando a reunir ata catro ou cinco libros no mesmo ano. De onde saca o tempo Agustín Fernández Paz?
R. Iso son casualidades editoriais. Moitas veces os libros non se publican cando se escriben. Hai épocas de escritura intensa nas que non se publica nada e, ao mellor, un ano a editorial decide sacar aquel libro que estaba aparcado. Por iso non coincide cronolóxicamente a orde de publicación coa de escritura. Durante moitos anos, como os últimos noventa ou os primeiros deste século, escribín con moita intensidade, coa sensación de que se me ía acabar a vida e tiña que deixar escrito todo que quería.

P. A túa obra obtivo moitísimos recoñecementos, moitos deles fóra de Galicia, a nivel internacional, como a candidatura ao Andersen no 2012, considerado o Nobel da literatura infantil e xuvenil. Foi difícil, xa que logo, tomar a decisión de rexeitar o Premio da Cultura Galega que che concedeu a Xunta en 2010?
R. Unha decisión desas nunca é fácil. Pero que neste caso eu, como membro activo de Prolingua, viña de promover unha petición na cal se dicía que, se alguén recibía ese premio, o rexeitara polas condicións que se daban. Por iso cando mo outorgaron a min, tras agradecerllo ao xurado, que non ten culpa destes avatares, non podía aceptalo.

P. Como ves a situación actual do galego?
R. Con moitas facetas. Vexo que hai retrocesos e tamén avances. Estou moi orgulloso da súa presenza na rede, ligada case sempre a posturas moi creativas e activas. Pero, cando vou ao País Vasco ou a Cataluña, penso que falta unha vontade política, que faltou case sempre e que é imprescindible en calquera lugar, xa sexa Francia, Madrid... Aquí agora máis que indeferenza o que hai é unha política agresiva. No comezo da lexislatura foi sumamente agresiva e agora permanece unha postura de desconfianza respecto ás cuestións que teñan que ver coa lingua ou coa cultura galega en galego. Se é música ou pintura, digamos que “estorba” menos, pero se é cine, teatro ou literatura da a impresión de que hai unha política deliberada de cortarnos as ás ou, seguindo a metáfora do bonsai, de cortarnos as poliñas e non deixar que o bonsai medre.

P. Cal é o teu próximo proxecto. Que nos podes contar del?
R. Teño dous libros pendentes de saír. Un de relatos de medo, que aparecerá non sei cando, e unha novela curta moi interesante escrita xa hai tempo e que, se houbera sorte, publicaríase nos vindeiros meses. Penso, que é unha mágoa que non saíra antes da cuestión dos indignados porque, dalgún xeito, enlaza con eles. En canto ao que vou escribir, a verdade é que teño por riba da mesa varias cousas, pero non sei por cal lanzarme. E logo, noutro tipo de libros, acaba de chegarme hoxe á casa un novo que escribín para os lectores máis pequenos, de oito anos en diante, moi ben ilustrado e que se chama Corazón de pedra.


IMAXE: Agustín Fernández Paz na homenaxe "O escritor na súa terra" feita en Vilalba o 20 de xuño de 2009. Fotografía de Paulo Naseiro.

11 de set. de 2011

Conversa con Bernardo García Cendán

“En maio do 68 podíase vivir a utopía, agora non”


Moncho Paz & Paulo Naseiro.-

Vilalbés de 1941 e da Praza de Santa María. Aínda que naceu no Calvario, pasou a súa infancia e mocidade entre a rúa do Sol e a barbería do seu pai, Severino, que era un lugar de encontro e debate no que se daban cita moitos veciños e onde predominaba a amizade sobre a ideoloxía. Nese escenario descubriu as súas vocacións e, como consecuencia, ordenouse sacerdote e licenciouse en Socioloxía.

PREGUNTA.- A súa ordenación sacerdotal foi unha decisión difícil…

RESPOSTA.- Foi difícil, porque comecei unha cousa que me gustaba –ser crego- por todo o que conlevaba (o ambiente, o folclore externo…). Vía que os seminaristas o pasaban moi ben, e a min acontecíame o mesmo. En plena mocidade, e sobre todo nus anos especialmente complexos –a década dos 60– decateime que vivía nunha rutina que non satisfacía o meu espírito xuvenil, pois tiña anceios de verdade e sinceridade. Antes de tomar a decisión definitiva e, dacordo co bispo, pasei algún tempo en Ferrol, con Pepe Chao, Gabriel e outros amigos que tiñan un papel destacado na cidade departamental, que para nós simbolizaba todo o que se podía entender entón como unha urbe moderna (o Ferrol industrial, o mundo obreiro…) e supoñía un contraste forte para unha mentalidade esencialmente rural como a galega.

P.- E contou co apoio da familia, en concreto do seu pai.

R.- Sempre. O meu pai era un home moi sensato, de mentalidade aberta, e deseguida deuse conta das miñas inquedanzas. Recibín unha carta súa a véspera da miña ordenación, na que dicía “por nós non o fagas, non pasa nada se agora cambias de opinión”. A miña decisión obedeceu a un conxunto de circunstancias no que tiveron que ver a xerarquía, os bispos, os compañeiros, os amigos e a familia.

P.- Que lembranzas garda do seu pai, Severino, o barbeiro da praza?

R.- El recibía moitas visitas na barbería, que era un lugar de encontro, de tertulia, onde se compartían opinións de todo tipo. Non se mantiñan discusións, senon que se celebraban verdadeiros coloquios e predominaba a amizade sobre a ideoloxía. Alí xuntábanse dende o Salvador da Pequena até o Cernadas, Antonio Eimil, Santiago Mato… por sinalar algunhas persoas con diferente forma de pensar e de defender a súa ideoloxía. E foi alí onde naceu a miña outra vocación: a Socioloxía.

P.- E no 68 marcha a París…

R.- Tras a miña ordenación, o bispo e o reitor do seminario pretendían que fora a Madrid para estudar Ciencias Exactas na Universidade Complutense. E eu estaba disposto a facelo, pero insistín en que os meus gustos ían por outro lado. Entón xurdiu a posibilidade de ir a París; fun ao rematar o curso e, polo tanto, vivín as consecuencias das revoltas meses despóis, en setembro do 68. Os profesores non sabían como reaccionar, había un descontrol enorme, os alumnos tampouco eran capaces de concretar as súas propostas para mellorar o sistema… Vivín con moita intensidade as manifestacións e as concentracións nas rúas, como se agora estivera en Madrid e participara no movemento 15-M.

P.- Que semellanzas e diferenzas atopa entre o maio francés e os indignados?

R.- No maio francés estabamos nun bo momento: era un período rico, a parte alta do ciclo económico, no que a xente non tiña tantos problemas de emprego. A dificultade radicaba en como distribuír a riqueza que se estaba xerando. En maio do 68 podíase vivir a utopía, agora non. O de París foi unha cousa espectacular, pois todo discutíase en todas partes. Por exemplo, na miña parroquia (Saint Martin de Meudon, preto de Versalles) facíase a misa, e de súpeto déronse conta de que tiñan que organizar asembleas. Era unha parroquia moi activa: un dos cregos que estaba comigo acabou sendo conselleiro do subcomandante Marcos, e finou nun accidente hai pouco.

P.-Considera que as propostas do 15-M acabarán sendo absorbidas polos partidos políticos?

R.- Non creo que o movemento chegue a converterse en partido, xa que de ser así remataría por transformarse nunha organización. Coido que terá que mobilizar á xente actual dos partidos para que estes subsistan. Chega con ollar as últimas enquisas do CIS. E a Igrexa como institución tamén perdeu popularidade, os bispos un pouco máis abaixo, pero no fondo de todo están os partidos políticos e finalmente os seus representantes. É obvio que non ilusionan nada.

P.- Aterra na Igrexa tras o Concilio Vaticano II e participa en boa medida nesa renovación.

R.- Ao final a forza institucional é moi grande e maniféstase dunha maneira máis ostensible, pero queda moita xente que levamos aínda no espírito aquilo que nos moveu inicialmente; pero iso non se traduciu dabondo en xuventude. Foi tamén a gran época da secularización e, en España dunha maneira moi especial, estámola a vivir agora e da forma máis intensa. Hoxe falas cun calquera raparigo e dislle a palabra eucaristía e non ten referencias. Este é un dos indicadores máis fortes de secularización. As referencias que había desapareceron a día de hoxe, e neste momento a Igrexa experimenta un movemento de recuperación da disciplina.

Foto: Alba Sofía

7 de set. de 2011

"Entrei en Radio France porque falaba galego"

Moncho Paz.-

A cita é na Avenue Flouquet de París, preto da Torre Eiffel. Ramón Luis Chao Rego (Vilalba, 1935) chega en moto dende outro distrito da capital francesa, pilotando unha Honda modelo Rebel. “Como non pode ser doutro xeito, tratándose de min”, di cun sorriso este chairego “rebelde con causa”.


Pregunta. Como lembra Vilalba a Reigada de O Lago de Como dende París?
Resposta. En realidade, só vivín alí ata os dez anos; despois marchei para Madrid e rematei en París. Ao principio, regresaba a Vilalba de vacacións polo verán; agora hai tempo que non me achego. E a Galicia vou cada dous anos. Tiven a sorte de nacer nun hotel, onde ían Xosé Mª Castroviejo, Cunqueiro, Celso Emilio… a todos eles coñecinos de meniño. Durante moitos anos non souben quen eran, ata que tomei conciencia de que formaban parte do mundo da cultura. Tamén pasaron polo Hotel Chao moitos cregos e contadores de historias, co cal adquirín unha cultura popular impresionante. Polo tanto, dicir o que significa Vilalba para min é realmente difícil, pois levo sesenta anos fóra, pero o certo é que aportou moito á miña formación.

P. E os seus comezos en París? Cómo foi a primeira etapa en Radio France?
R. É curioso, pero entrei en Radio France porque falaba galego. Atopara un anuncio no que solicitaban un colaborador que soubese español, portugués e música, para ser ilustrador sonoro das emisións. Ao falar ben o galego dixen que era portugués, e por iso entrei sen problemas. Alí estaban todos, dende Alberti ata Bacarisse, pasando por Vargas Llosa, García Márquez, Onetti, Cortázar, Benedetti… Ese era o ambiente de Radio France en 1960. E despois tiven a sorte de traballar para Triunfo.

P. En Triunfo asinou destacados artigos sobre literatura latinoamericana. Como ve o panorama actual en comparanza con aqueles anos?
R. Teño unha visión moi pesimista da evolución da humanidade; dende entón ata hoxe hai unha diferenza enorme, incluso no que se refire a pensadores ou escritores. Daquela tiñamos a Sartre, Camus… e agora non temos autores desa talla, xa non é o mesmo.

P. Desapareceron os grandes pensadores?
R. O neoliberalismo acaba con todo. Trátase de consumir, gañar e consumir.

P. E diferenciar unicamente entre o ben e o mal, un maniqueísmo total.
R. En efecto; pero os bons son eles, claro. Mira, isto é un desastre… Que Francia teña un presidente como o actual é lamentable. A Francia das Luces, que contou con persoeiros como De Gaulle ou Miterrand… Francia foi cara abaixo, primeiro con Pompidou, despois con Chirac e agora con Sarkozy.

P. De feito, as vangardas artísticas ollan máis cara New York ou Berlin.
R. Berlín gañou moito, especialmente despois da reunificación. París está en caída libre, por desgraza.

P. Xenio e figura. De pianista a xornalista.
R. O piano traballeino para saír de Vilalba, en realidade non me gustaba nada. Eu estaba tiranizado polo meu pai e sabía que non tiña máis solución que seguir adiante coa música para marchar do pobo. E así foi. O meu pai traballou a miña carreira con xamóns, lacóns e outras viandas que mandaba a Madrid para conseguir enchufes. E eu enganábao. El cría firmemente no que estaba creando. Aínda hoxe teño un complexo: que sexa todo unha montaxe, porque a actitude do meu pai fíxome tanto dano que xa non creo en nada. De feito, a miña primeira novela relata o que aconteceu. O Lago de Como é a historia dunha mentira, unha autobiografía desmesurada; pero todo é verdade.

P. Un axuste de contas co seu pasado.
R. Un axuste de contas co meu pai. Aínda que co paso dos anos caín na conta que grazas a el cheguei onde estou. Se tivera un pai normal de Vilalba, hoxe estaría atendendo ao negocio familiar. Por iso no fondo estoulle agradecido.

P. É Ramón Chao o pai máis célebre do mundo?
R. Unha vez dixéronme: “despois de Bush, es o pai máis célebre do mundo”. Eu respostei: “que non sexa o primeiro paréceme mal”. A verdade é que teño unha grande satisfacción, o orgullo é un sentimento que non me gusta. Paréceme extraordinaria a bondade do meu fillo Manu; deume moitas leccións na vida. Unha vez díxome: “papá, non hai que enfadarse nunca”. E noutra ocasión: “todo o que se fai ás présas o tempo non o perdoa”. El quere moito á familia, ás orixes, a Galicia, a Vilalba…

P. Unha satisfacción e unha frustración na súa vida?
R. A satisfacción é facer o que fago, porque estaba condenado a quedar en Vilalba. A miña frustración, non ser Cervantes.

P. No Xacobeo 2010, estamos no tempo de Prisciliano?
R . Cada vez máis . As peregrinacións a Fisterra son tan importantes como as de Santiago. Por suposto que a xente vai a Compostela, pero moitos non son crentes. A Igrexa vai encamiñada ao que quería Prisciliano: que as mulleres oficien, que os cregos poidan casar…


Foto: R. Gal


Pódese ler unha versión máis longa desta entrevista en Xornal.com

29 de xul. de 2010