Amosando publicacións coa etiqueta lido na rede. Amosar todas as publicacións
Amosando publicacións coa etiqueta lido na rede. Amosar todas as publicacións

Tempus fugit

Kiko da Silva.-

Hai uns anos, falando con Miguelanxo Prado sobre o noso oficio de creadores de libros de banda deseñada, fíxome pensar nalgo que ata ese momento non pensara nunca. 

O tempo voa, o teu corpo non é o mesmo co paso dos anos e os proxectos de bd nos que vas invertir os anos que che quedan e o esforzo que vai supoñer facelos, cambia moito as túas prioridades.
Temos un tempo limitado, pero cando somos novos non pensamos niso, e cando maduramos estamos tan inmersos na maquinaria de pagar facturas, hipotecas e crecer profesionalmente que nos esquencemos de pararnos a pensar nestas cousas.

Grazas a esa conversa cambiei a miña maneira de traballar, comecei a pensar máis en min e menos no "futuro", e os proxectos nos que me involucro son aqueles nos que realmente me apetece "gastar" o meu tempo. Tamén fun máis consciente que a vida non é só traballar, e que se queres facer cousas, viaxar, aprender ou simplemente disfrutar dos teus, tes que facelo xa! O mañá igual é demasiado tarde.

É algo que hoxe me viu á cabeza mentras me ofrecían un plan de pensións e me ían contanto os anos de vida que me quedaban... non me "venderon" o plan de pensións, pero fixéronme recordar aquela conversa con Miguelanxo e puxéronme sobre a mesa o meu reloxo vital a día de hoxe.

Seica teño (se non hai accidentes ou virus mortais que mo impidan) 38,5 anos de vida. Quédame segundo as estadísticas, algo menos do que xa vivín. Facer unha bd é algo lento, complexo e que esixe tempo e esforzo. Para que o entenda todo o mundo, unha bd de 48 páxinas como Asterix tárdase en facer 1 ano ou 2, dependendo se o fas só ou cun equipo de 2 ou 3 persoas. Eu xa invertín case 10 anos en BAIXO A SOMBRA DAS PEDRAS FLOTANTES, e aínda me queda algo máis de tempo para terminalo... o reloxo corre e as ideas amontónanse na mesa de debuxo. Teño que rematar isto e decdidir en cal historia invierto o meu tempo.

Penso invertilos o mellor que poida... e prometo facer algúns libros de bd alomenos interesantes.

Espero que esto tamén vos faga aproveitar o tempo o mellor posible... xa sabedes, Tempus Fugit.

Imaxe que acompaña ao texto: Kiko da Silva.

Lido no Facebook de Kiko da Silva: https://www.facebook.com/KIKODASILVA

16 de xan. de 2022

Tamén eu teño culpa

Suso de Toro.-

Un amigo, madrileño, dime que está desexando que conclúan a construción do AVE para poder chegar en pouco máis de dúas horas. Eu alégrome de que el poda vir, mais na imaxinación xa vexo verdadeiras masas de persoas de todo tipo a dar voces nos seus sotaques e a invadir desentendidamente os nosos lugares. Sentíndose propietarios do lugar, é un territorio "seu". 

O meu amigo mesmo sabe tamén que vai ser así, imos ser invadidos tan pacífica como masivamente. E tan destrutivamente, engado eu. 

Sen dúbida o que se aveciña é que o noso país, que vai seguir sen as conexións coas grandes vías europeas, con conexión precaria con Bilbao e só por avión con Barcelona, vaise transfomar nunha nova praia de Madrid. 

Madrid é un furado negro tiránico, decide segundo os seus intereses, aliméntase de todo o territorio dentro do estado, o estado é seu, e traga toda oportunidade vital e toda esperanza. "Madrid es España y España es Madrid", non é unha choqueirada, é a realidade descarada. E a oligarquía da corte ten claros os seus intereses e negocios e domina a través dos seus partidos, de dereita e de esquerda madrileña. 

O proceso de colonización lento vaise acelerar de modo vertixinoso nun prazo de meses, ese é o horizonte. E aí é onde tamén eu sinto remorsos. 

Tamén eu escribín para revistas e xornais reportaxes sobre Galiza, Santiago, A Coruña, Vigo,  as nosas rías, cidades, comarcas... Tamén eu teño actuado como un sherpa que abre camiño e sinala rutas aos forasteiros.

Hai uns días nunha rúa de Santiago: “Eres de aquí? Sabes dónde está la Plaza?”. A praza de abastos de Santiago é un reclamo turístico, escribía aquí alguén hai uns días que agora aos caramuxos chámanlle “bigaros”, “para que entendan os de Madrid”. 

O caso é que hai anos tamén eu escribín sobre a Praza para unha revista de modas, “Vogue”. A proposta que me fixeron era escribir sobre ese mercado, pareceume curioso e orixinal, interesante, e fíxeno. Enviei a reportaxe e posteriormente dixéronme que a reportaxe incluía que chegaría a Santiago un equipo técnico e a actriz e presentadora Paula Vázquez, ben salada por certo, para que fixésemos unhas fotografías. 

Colleume de sorpresa e, ademais, non era o mellor momento meu, levaba uns meses cunha parálise facial. Así e todo alí posamos na praza de abastos, unha muller nova alta e linda e un home cativo coa cara deformada. Nunca cheguei a ver as fotografías, non sei como se darían xeito os editores para mellorar a miña imaxe. 

O certo é que tamén eu teño culpa en que fósemos chegando ao que está a piques de ocorrer. 

E o terríbel é que a sociedade galega non é consciente nin está a tomar as medidas para controlar e establecer as súas propias regras, para non ser ocupada, tomada, colonizada. Porque ese é o plan. 

E non é certo que vaian vir xente de todas partes e de todas as linguas, etc. Han ser masas de madrileños, coa súa peculiar maneira de entender o respecto aos lugares e aos demais, o seu particular modo de entender a cortesía e as boas maneiras e a súa lingua, que é a lingua do seu imperio. Nós somos parte dese pequeno e misérrimo imperio.

Madrileñ@s, naturalmente, hai de todas as maneiras, como galeg@s, cataláns, berlineses, londinenses, bilbain@s...Mais estamos a falar de relacións de poder, de subordinación, que son as que se dan na España centralista e centralizada que o AVE consagra, ao tempo que anula as nosas conexións de proximidade. Reducíndonos a unha estación de cercanías da Puerta del Sol.

Non hai "España vacía" hai unha meseta baleirada, e toda esa humanidade que falta foi tragada por ese furado no centro. Debemos asumir esa realidade, se non temos capacidade de reación seremos parte dun plan no que seremos a servidume.

Lido en: https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=387965579599036&id=100051567917230

23 de ago. de 2021

Aprender a lingua (materna)

Helena Villar Janeiro. -

Ante unha foto de Marilyn cun precioso abrigo beixe, viaxo ao taller familiar onde axudei aprendendo o oficio da costura. Na época que evoco, os abrigos das mulleres eran soltos (ensanchando a caída desde os ombreiros ) ou entallados (axustados á cintura e nesgados abaixo). As chaquetas dos homes, redondas ou de traspaso. Así foi como aprendín as dicotomías sen saber o seu nome. Así é como aprendín o vocabulario que  daquela me bastaba para enterme co mundo, inda que máis tarde tivera que aprenderlle novos significados.

A miña adquisión idiomática está unida ao taller de costura. A palabra vistas non era a panorámica que se podía divisar desde un lugar privilexiado, senón unha parte dos dianteiros da chaqueta. Baixos non eran nin cantantes de voz grave nin a primeira planta dos edificios, senón o fondo das prendas. E podería dicir o mesmo de calado de cantos, forrar pasamánspunta de gabián ou picar peitos.

As linguas apréndense uníndoas ao contexto das actividades da familia, da concorrencia de compañías afectivas e lúdicas, das características do medio socioeconómico e ambiental. Con estas palabras vaise construíndo interiormente o esqueleto do mundo. Despois, coa apertura doutras aprendizaxes, complétanse, arriquécense e xa nos serven para entendérmonos con outros falantes dese mesmo idioma que tivesen percepcións iniciais ben diferentes. Durante este proceso, ten cabida a aprendizaxe doutra(s) lingua(s), feito que aumentará a nosa capacidade de relación.

A familia é fundamental na aprendizaxe dun idioma porque a comunicación entre os seus membros ten moita carga emocional e o uso da palabra está fortemente motivado pola comunicación das necesidades. Pobre daquela criatura á que lle fagan crer, por activa ou por pasiva, que a lingua da súa casa é menos valiosa que outra que lle poñan de modelo para se entender cos demais! Por esa intervención infame, un falante pode perder a súa primeira lingua, porque esa idea interfire, se non hai un apoio consciente que a equilibre, incluso en seguir falándoa cos seus. Non hai nada máis anómalo na comunicación que o feito de que na casa se falen idiomas diferentes por franxas de idade, que as nenas e os nenos se dirixan aos seus proxenitores nunha lingua diferente á que estes falan entre si, maiormente se a lingua primeira ten presencia natural na sociedade. E cando unha sociedade, como é a nosa, acepta con toda normalidade ou mesmo provoca que pase isto, hai que pensar que perdeu moito en saúde social.


Lido en: https://helenavillarjaneiro.wordpress.com/

25 de feb. de 2020

O necesario contexto

Helena Villar Janeiro.-

Por un deses apuros que nos mete o Entroido cando hai xente noviña á que se lle ha preparar un disfrace que nos guste e lle guste, mando un mozo mercar á mercería 1m. de vivo e el pregúntame abraiado que é iso. E chócame moito que mo pregunte, porque o mozo ten antecedentes de catro xeracións de homes e tres de mulleres relacionados coa confección artesanal das prendas de vestir. Non caera na conta de que el xa non estivo en contacto con ese traballo, porque antes –veremos que pasa no futuro- as familias ían ascendendo socialmente e porque o traballo artesanal tamén vai camiño de desaparecer se non se fai algo que o valore debidamente. Acabo entendendo, xa que logo, que a mensaxe o deixe descolocado. Para que se atrevese a pedir algo así sen recorrer eu á definición dunha palabra que ata no oficio de coser é polisémica, inda que con moitas semellanzas de uso, asegureille que a tendeira o entendería sen lle el dar máis que o  anaquiño do tecido que levaba para que casase a color. E, como eu supoñía, volveu morto coa risa de que unha tira xa preparada para facer o remate dun escote se chamase vivo e do ben que entendera a vendedora o que pedía a pesar dun significante tan estraño. O contexto é fundamental para a comprensión plena das mensaxes. Unha estrutura tan simple como “a parella”, significaría ata hai ben pouco –porque a realidade tamén muda- para un labrego, as vacas ou bois que se xoncían xuntos para traballar e para unha familia de xitanos nómades, a garda civil coa que preferían non bater. Hoxe fai referencia xeralizada á persoa coa que se convive afectivamente, sexa cónxuxe de dereito ou non. E para unha destas parellas, usada en diminutivo, viría a indicar que teñen nena e neno como descendentes. O contexto é o que nos permite aprender as palabras do noso contorno para ir adquirindo un dominio, cando menos parcial, da que ha ser a nosa lingua. E sucederá cando as escoitamos por primeira vez, cando aumentamos a nosa riqueza idiomática nese mesmo código e cando aprendemos un novo idioma. Na vida cotiá ese contexto dáse doadamente, e cada criatura aportará á escola palabras relacionadas co oficio e modo de vida das persoas coas que se cría, verdadeira confluencia dun pequeno universo. Tamén adquirirá certa complexidade idiomática se o nivel conversacional que lle serve de modelo ten estruturas  relacionadas cos procesos mentais que fomenta a escola a partir da lingua. Por iso, os centros de ensino deben ser igualadores para nivelar aquel alumnado que aporta estruturas máis elementais na súa expresión coa axuda de quen xa as posúe que, ben encamiñado, será fermento facilitador da aprendizaxe dos demais canda o da súa.

A palabra contexto hoxe é o comodín co que xente pública pretende enmendar o que xa pronunciou e non lle conviña ter feito. Daquela, di que se sacaron de contexto as súas palabras e pensa que a fórmula enmenda todo. Pero este contexto descontextualizado non lle vale de desculpa.

Publicado en  El Correo Gallego (03-03-17)

4 de mar. de 2017

Biblioteca "Agustín Fernández Paz"

Manuel Bragado.-

Viaxei na tarde do luns 6 de xuño a Vilalba para participar no acto de inauguración da Biblioteca Agustín Fernández Paz do IES Basanta Silva que este ano celebra o seu cincuentenario. Un acto escolar ben fermoso, unha homenaxe literaria ao autor das Fontiñas no seu propio barrio, coa memoria das abidueiras sempre presente. As intervencións musicais e literarias do alumnado debuxaron un retrato humano e literario moi atractivo e acaído de Agustín, a quen o centro acordou poñer o nome da súa revitalizada biblioteca. Emocionante foi a atención coa que o alumnado seguiu a mensaxe gravada na que Agustín en cinco minutos expresou a súa gratitude e contou algunha das súas andanzas de pícaro nas terras onde se construíu o edifico do instituto nos anos sesenta. O magnífico acto do IES Basanta de Vilalba, onde só escoitei falar galego, algo hoxe sorprendente, amosa que como dixo Agustín “unha biblioteca é unha luz”; como demostra o papel dinamizador da biblioteca escolar na vida dun centro e a gran calidade de moitos dos traballos literarios que se realizan nos nosos centros educativos. Cando saín, chamei decontado a Agustín para contarlle esta marabilla.

Texto lido na rede en Aelg.

13 de xuño de 2016

Homenaxe a Pepe Chao Rego

 
Helena Villar Janeiro.-

Palabras pronunciadas na inauguración do IX Hectómetro Literario, 
dedicado a Xosé Chao Rego no “Paseo dos Soños” 
(Vilalba, 19 de xullo de 2014)

Para falar de Pepe Chao teño que remontarme a 1979, ano en que o coñecín aquí en Vilalba e nos levou á Chouzana. Alí preparabamos a miña participación da I ROMAXE DE CRENTES CRISTIÁNS na que se ían introducir novidades litúrxicas que incidirían na miña fe devota e tradicional. Ía ter a sorte de representar a Galicia na celebración eucarística onda o cura Raña e unha canción de roda de O libro de María sobre o conde de Fenosa, que Suso e eu fixeramos para a nena –o único conde que coñezo, dixera Suso- co asulagamento de lugares e vilas de Galicia como protagonista, sería o canto coral do Ofertorio.

“A casa de Chouzana”
Igual que na pasaxe de Emaús,
ía eu cara a Chouzana cun Xesús escondido
en solemnes roupaxes e pregos de artificio.
Alí Pepe espurgábamo da metáfora escura
e tomaba o sentido que perdera
nos libros alterados.
Eu sentíao entre nós,
que viña presidir a mesa da palabra
nunha liturxia viva en fraternal convivio
falando a nosa lingua,
sentindo a nosa chuvia,
a calor ou o frío.
Tamén estaba no verdor dos nabos
ou no esplendor do trigo,
na caída das follas
e no espido.
Dicía un “ecce mulier” tremecente
e contaba comigo
para ir falar da nova ao pedregal de Irima,
nacencia do pai Miño
e devolver aos crentes
a frescura do rito.
A casa da Chouzana
o mesmo que Emaús, é lugar bíblico.

Hoxe quero falar aquí coa voz deste poema datado nunha etapa importante das nosas vidas. Vai falar a muller como muller, ademais da amiga. Pepe Chao contou con todo o marxinal dunha Igrexa desfasada no tempo para elevalo á normalidade relixiosa: as mulleres, os homosexuais, a lingua dominada, a nación negada e o medio natural do que formamos parte. Foi un faro encamiñando a moita xente que agardabamos algo nunha época que fixo cambiar cousas, aínda que non todas nin como quixeramos. Pero aí estivo a súa voz, moi particular, entre outras moitas voces imprescindibles para unha reflexión actualizadora do Evanxelio. As mulleres debémoslle moito a esa xeración de “Encrucillada” que el axudou a construír.

Pero fago tamén aquí a conmemoración dun aspecto do traballo de Pepe Chao que é moi de salientar: a súa pedagoxía como ensinante duna lingua problematizada nun centro no que a súa presenza de uso era meramente testemuñal, o Instituto Rosalía de Castro de Santiago. Traio comigo, como adhesión a este acto, a palabra dunha das súas alumnas, aquela María do Cebreiro que coñeceu tan meniña cando el e o Suso opositaban xuntos a profesores: “Lembro o seu aire máis franciscano que apostólico entre as mesas de formica do Rosalía e a súa convicción (que comparto plenamente hoxe xa máis consciente) de que a aprendizaxe de calquera lingua se debe basear na motivación. Pepe Chao traballaba aí onde a política lingüística aínda falla e creo que entre o seu alumnado fixo moito máis ca esta pola valoración do galego como un patrimonio de todos e non únicamente dos que o falabamos na casa”. Esta valoración é compartida totalmente por seu irmán, Abelardo, e estou segura de que representa o sentir de moitísima xente que lle pasou polas mans.

Parabéns, Pepe, e grazas por tantas cousas importantes que trouxeches ás nosas vidas.

Fotografía: Helena Villar Janeiro

3 de dec. de 2015

A Vaca de Fisterra

Helena Villar Janeiro.-

Á tradición de El Toro de la Vega, que debeu ser hai tempo abolida por maltrato con saña contra un animal, quero opoñer un uso que cómpre recuperar pola simboloxía de auxilio e comunicación emotiva nas terras máis occidentais de Galicia, A Vaca de Fisterra. Entre nós, sempre se viu a vaca como ben nutricio. Á Vaca de Fisterra, que é metafórica, acaeulle moi ben este nome non só polo bruído senón tamén polo significado do animal que sacaba, canda o porco e a galiña, a fame das casas, aínda en lugares onde entraba o peixe que esta vaca fisterrá axudaba a traer ata o porto. Ser era un nautófono, un faro sonoro, que aínda conserva as buguinas ao aire ben semellantes ás cornas dunha vaca. Instalouse no faro en 1889 porque os sinais lumínicos eran insuficientes cando se perdían entre as brétemas, que alí din borraxeiras. Foi ela quen pasou a orientar co seu compás os mariñeiros mostrándolles cos seus bramidos unha especie de mapa virtual de colocación que facía posible que os barcos se orientasen, garantíndolles o bo tránsito ou a chegada a porto. O seu bruído lanzado ao aire para que sobrevoase o mar, chegaba tamén á terra dos arredores do cabo fisterrán. Así que non só os navegantes, aos que ela dirixía as advertencias, senón tamén as xentes da contorna recibían aqueles avisos en días e noites de borraxeira, por iso se converteu nun son ambiental que, segundo di Xosé Iglesias nun dos seus traballos, é parte do ADN das xentes dunha gran contorna que o escoitou ata o ano 1999, pois a Vaca de Fiesterra quedou muda cando acabou o século XX.

O aparello do faro de Fisterra foi o primeiro e case único en Europa das súas características. Pero a obsolescencia chegou aos seus mecanismos cando o sistema de navegación adoptou as novas tecnoloxías que o fixeron innecesario para o seu labor. Non obstante, a memoria do seu son é un patrimonio inmaterial daquela xente que o leva incrustado na memoria de varias xeracións constituíndo un compoñente de colectividade. Mais tamén é patrimonio material, porque pode volver poñerse en uso simbólico para o converter nun atractivo particular da comarca. E, como o seu recordo xa figura na obra de poetas que sempre a sentiron dentro, o pasado día 19, organizado polos poetas Francisco X. Fernández Naval, Modesto Fraga e Xosé Iglesias, investigador e divulgador da historia deste nautófono, tivo lugar un acto cultural no que vates e intérpretes musicais tomaron o papel reivindicativo de gabar tan singular patrimonio e de pedir que o faro recupere a voz. A marcha desde a lonxa da vila ata o faro, cos catro recitais que se desenvolveron ao longo do acto, demostraron o interese da xente convidada a participar e, sobranceadamente, a da vencidade e arredores. Agora procede a negociación que queda nas mans do Concello de Fisterra –que colaborou na organización do acto- e da autoridade portuaria. Entre ambos poden facer deste desexo unha realidade. Medre o mar e volva a Vaca de Fisterra!

Texto e imaxe: © Helena Villar Janeiro

Lido na rede en: helenavillarjaneiro.blogaliza.org

Tamén publicado en El Correo Gallego (25-09-15).

2 de out. de 2015

Aquí Radio España Independiente

“Aquí Radio España Independiente, Estación Pirenaica”

(Na imaxe, en Bucarest, o equipo que facía as emisións da Radio Pirenaica)

Agustín Fernández Paz.-

O 13 de febreiro, celebrábase o Día Mundial da Radio. Para as persoas da miña xeración, a radio foi un medio importantísimo, nuns tempos nos que aínda non había televisión. A través dela chegaba a música, os seriais (como esquecer “El Supermán”, “Jim Phoscao” ou “Una princesa de Marte”!) e os programas “de variedades”. E tamén “o Parte” (“parte diario hablado para España de Radio Nacional”), o espazo das noticias, que se transmitía obrigatoriamente a través de todas as emisoras, pois estas tiñan prohibido elaborar os seus propios espazos de noticias, un monopolio da Ditadura. De querer escoitar unha información alternativa, o camiño era ter acceso aos espazos para España da BBC ou de Radio París Internacional. Ou, sobre todo, sintonizar polas noites as emisións de Radio España Independiente, Estación Pirenaica, “la única emisora sin censura de Franco”. Sempre ás agachadas, coa precaución de que ningún veciño se decatase, pois estaba prohibido sintonizala. O que se escoitaba ao inicio era isto:

… o PCE contou cun instrumento propagandístico de primeira orde, Radio España Independiente, unha poderosa emisora radiofónica primeiro instalada na URSS, despois en Checoslovaquia e finalmente en Rumanía, desde onde transmitía nas diversas linguas do Estado. Hoxe non é posible cuantificar o número de persoas que en España escoitaba “A Pirenaica. A única emisora de radio sen censura de Franco”, como era familiarmente coñecida –sintonizala era xa un delicto de seu e podía levar ao cárcere a quen o fixese–, mais a súa influencia foi importante.
(Nicolás Sartorius / Javier Alfaya: La memoria insumisa)

A Radio Pirenaica estivo activa entre 1941 e 1977. Aínda que o goberno de Franco, con material facilitado polos EEUU, instalou un potente sistema para interferir as frecuencias en que emitía (o que explica as dificultades para escoitala con nitidez), o certo é que non conseguiu que a xente máis concienciada deixase de seguila.
Malia o seu afastamento xeográfico, os redactores da Pirenaica estaban ao tanto do que ocorría realmente en España, pois chegábanlles moitísimas cartas desde diferentes lugares do país, cartas de persoas anónimas que escribían para informar dos máis diversos sucesos. Unha selección destas cartas apareceu publicada hai pouco, Las cartas de la Pirenaica, cun estudo teórico de moito interese.

Neste enlace podemos ver un completo e interesante documental sobre a historia da Pirenaica, “Radio Pirenaica. La historia de una radio clandestina“, emitido na TVE-2.

Un dos redactores da Pirenaica foi Jordi Solé Tura, militante do PSUC e unha das persoas que elaborou a Constitución de 1978. Cando xa estaba enfermo de Alzheimer, o seu fillo Albert realizou un documental, Bucarest. La memoria perdida, que a min me pareceu apaixonante e que se pode ver completo na Rede.


O artigo completo, con todas as ligazóns e imaxes, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz.

13 de mar. de 2015

O videoclip

Helena Villar Janeiro.-

Anda polo mundo un videoclip con algunhas imaxes de Galicia entrefebradas con ritmo e sensualidade arredor dun Enrique Iglesias tocado con pano gris fradesco que, no mosteiro de Carboeiro e entre fachóns, canta o tema “Noche y día”. Ritmo para noites loucas da mocidade co recorrente retrouso “Hai calor en la ciudad,/ hai calor en la bahía” (a coma é miña) e letra con connotacións pouco galegas. Dos catro minutos e medio que dura este soniquete rave, a Galicia correspóndenlle 45 segundos de tomas exteriores en once lugares, a maioría ao principio e ao final. E fago esta referencia porque a Xunta desembolsou para este vídeo 302.500 euros á discográfica Universal Music Spain en concepto de promoción de Galicia e o feito resultou moi contestado. A primeira interpretación que se lle deu ao gasto era de carácter cultural pola coincidencia coa publicación oficial da contía destinada aos festivais de música desenvoltos en Galicia, que será dun 30,6 % menos. Pero axiña se desfixo o equívoco, porque o diñeiro parece que procede de Turismo coa pretensión de potenciar a nosa capacidade de captación de turismo mundial da man do universal Enrique Iglesias.

O vídeoclip non fixo máis que crear polémica. Os artistas galegos sentíronse maltratados, madia leva. A sociedade en xeral manifestou –sobre todo a través das redes- un franco desacordo con que os nosos cartos se empreguen con esta alegría cando nos din que faltan para cousas moi necesarias. O bispado de Lugo censurou que escenas tan subidas de ton se gravasen nun mosteiro sen o seu consentemento. E Enrique Iglesias retrucou ao do gasto investido pola Xunta na súa persoa que el non cobrara un céntimo, que fora todo parar aos produtores e que bastante favor nos fixera fixándose nunha terra que adora por herdanza –terra do meu pae- cando podía elixir outra que cadrase máis cerca e agradecese a súa xenerosidade.

Para parar os ecos da polémica pídesenos que agardemos polo retorno. Só poderemos avaliar o resultado desta xenerosa inversión cando aumente sensiblemente o turismo. A ver se chegan as fans de Enrique Iglesias atraídas polas vistas de fondo, pero sobre todo polo que a canción ofrece como se fose publicidade caribeña: sol, calor, baía e pouca roupa, xusto o que Galicia non pode ofrecer como destino. Porque aquí precisamos, en tal caso, outra música e outros reclamos.

Lido no blog de Helena Villar Janeiro: http://helenavillarjaneiro.blogaliza.org/

11 de mar. de 2015

Como se aprende unha lingua

Helena Villar Janeiro.-

Vin unha foto de Marilyn con precioso abrigo claro e a imaxe transportoume á miña casa ancaresa, porque nela axudei a traballar en moitas prendas parecidas para as mozas da época. Daquela, os abrigos das mulleres eran soltos ou entallados. As chaquetas dos homes, redondas ou de traspaso. Así foi como aprendín o que eran as dicotomías, que non o seu nome. Así é como aprendín tamén moito do vocabulario que máis tarde tiven que ir abrindo a outros significados pero que daquela me bastaba, coa súa univocidade, para enterme co mundo.

A miña adquisión idiomática está moi unida ao taller de costura familiar. Sendo así, a palabra vistas non era a panorámica que se podía divisar desde un lugar privilexiado, senón unha parte dos dianteiros da chaqueta. Os baixos non eran nin cantantes de voz grave nin a primeira planta dos edificios, senón a parte fondeira das prendas. E podería dicir o mesmo de calado de cantos ou de forrar pasamáns. De punta de gabián ou de picar peitos.

É ben curioso como se aprende a lingua, sempre uníndoa a contextos do medio en que se vive, das actividades da familia que se ten, da concorrencia de compañías afectivas e lúdicas, das características do medio socioeconómico e ambiental… Con palabras que alí xorden vaise construíndo o esqueleto do mundo e da comunicación. Despois, coa lectura e calquera aprendizaxe, complétanse, arriquécense e xa nos serven para entendérmonos con calquera falante dese mesmo idioma aínda que tivese percepcións iniciais ben diferentes.
A familia é fundamental na aprendizaxe dun idioma porque a comunicación entre os seus membros faise con gran carga emocional e o uso da palabra está fortemente motivado. ¡Pobre daquela criatura á que lle fagan crer, por activa ou por pasiva, que a lingua da súa casa é menos valiosa que calquera outra que lle poñen de modelo para se entender cos demais! Por esa intervención infame, un falante pode perder o seu primeiro vehículo de comunicación, porque esa idea interfire en seguir falando coma os seus. Non hai nada máis anómalo na comunicación que o feito de que nunha familia se falen idiomas diferentes por franxas de idade, que as nenas e os nenos se dirixan aos seus proxenitores nunha lingua diferente á que estes falan entre si. Cando unha comunidade, como é a nosa, admite isto non normalidade hai que pensar que perdeu moita saúde social.

Lido en:http://helenavillarjaneiro.blogaliza.org/

22 de feb. de 2015

Os proletas non teñen alma

STRATOS (1987), de Miguelanxo Prado
Agustín Fernández Paz.-

Para recuperarmos Stratos
Durante máis de tres décadas (dos 70 aos 90 do século pasado, sobre todo) fun un lector apaixonado das revistas de cómics que daquela se publicaban en España (e das de Portugal, sempre que podía). Foron os anos dourados deste tipo de publicacións (TOTEM, Cairo, Cimoc, 1984, Rambla, El Víbora, Cómix Internacional, etc), que se beneficiaron da recuperación de gran cantidade de historias doutros países que ata daquela estiveran inéditas na España de Franco.

Cando en 1997 publiquei O centro do labirinto, unha das miñas novelas máis persoais, inicieina con esta dedicatoria:

Sinalaba así dúas obras que admiraba, que me fixeran pensar e que, dun xeito ou doutro, tivera presentes durante a redacción da novela. Esta entrada está dedicada á primeira, Stratos; sobre Watchmen, xa terei ocasión de falar máis cedo ca tarde.

Aínda que Stratos se publicou orixinariamente en 1985, o feito de que El Patito Editorial publicase hai pouco tempo a versión galega deste álbum, sérveme de pretexto para traela hoxe aquí. Veño de relelo hai uns días: non só conserva todos os valores que eu lembraba, senón que o paso do tempo non fixo máis que agrandar a súa vixencia, pois o mundo que describe está agora moito máis preto que cando Miguelanxo Prado o creou, hai xa trinta anos.

Ben sei que despois viñeron outras obras excelentes de Miguelanxo, entre elas esas indiscutibles obras mestras que son Trazo de xiz, De profundis e Ardalén. Mais iso non é impedimento para que nos acheguemos a álbums tan sólidos como Stratos.

Unha exposición e un catálogo
O texto que segue é, en boa medida, outra recuperación. En abril de 1992, o Concello da Coruña organizou, no Kiosco Alfonso, unha amplísima exposición da obra de Miguelanxo Prado (MAP, en diante), que daquela aínda non publicara Trazo de xiz (e da que se ofrecía un adianto). O catálogo que se publicou con tal motivo incluía dous ensaios: “Sinfonías minimalistas e insumisas”, de Jesús Cuadrado, e “Vintedous fragmentos”, da miña autoría.

Unha parte dese ensaio estaba dedicada a Stratos. É a que reproduzo parcialmente aquí, tras eliminar a faramalla e quedar só coa substancia.
O álbum Stratos, o segundo na obra de Miguelanxo Prado, apareceu en 1987. Recollíanse nel os sete capítulos que foran aparecendo durante o ano anterior na revista 1984. A acción transcorre nun tempo futuro, arredor do ano 2115. Esta translación temporal vaille permitir unha maior liberdade na creación dos ambientes e das situacións que lle interesa tratar; liberdade que aproveitará para falarnos, unha vez máis, sobre o tempo presente.

Para os que fomos seguindo no tempo a obra de Miguelanxo, Stratos significou unha constatación que logo se evidenciou con máis claridade en obras posteriores: se había un cambio de tema, había tamén unha proposta plástica diferente. Demostrando que fondo e forma son indisociables, o autor renunciaba ó fácil camiño de insistir nun estilo gráfico que xa demostrara a súa rendibilidade e ofrecíanos unha nova estética que cadraba á perfección cos temas e co ambiente que agora se trataba.

O panorama que se nos presenta en Stratos é sombrío, non ofrece fendas que permitan albiscar unha raiola de optimismo. O que aquí se nos ensina é o panorama que agarda á sociedade actual, á sociedade baseada no consumo e na depredación dos recursos naturais, se segue polas liñas marcadas e aceptadas hoxe maioritariamente. Trátase dun álbum duro, insólito no eido da banda deseñada, cunhas propostas ideolóxicas que cada ano que pasa se perciben como máis actuais.

Fala Ferrín
“E é que Stratos supón algo moi serio: unha reflexión poética sobre a dexeneración do sistema capitalista, sobre os diversos absurdos a que conduce a acumulación. Estas reducións (anticipativas) do que hoxe temos ata extremos de utopía, quero dicir de utopía posible no sentido de Esnst Bloch, poñen a pel de galiña, porque o aparente irreal explica e dá sentido ó realmente presente. A súa forza, a de Miguelanxo Prado en Stratos, non radica no terrorismo satírico de Swift, nin é un manifesto contro il laboro, coma no caso de Island de Aldous Huxley. Isto fire porque en Occidente, hoxe, todo camiña na mesma dirección que o narrador e debuxante nos sinala.

Calidade de estilo e dureza conceptual existen nalgúns dos novos autores de cómic, entre os que se encontran Christin/Bilal e Prado. Fronte á vaporosa delicuescencia posmodernista que invade, por exemplo, o vídeo ou a poesía do noso tempo, con irisacións deliberadamente insignificantes, fronte á belixerancia ideolóxica que vemos en todas partes contra calquera forma de literatura ou de creación crítica, aparece esta historieta, capaz de ilustrar a Historia. En realidade, soubémolo sempre: Woolrich era quen de explicar mellor a Norteamérica da Depresión nunha páxina de diálogo que moitos tomos saídos dos seminarios universitarios.”

X. L. Méndez Ferrín (anacos do prólogo que escribiu para o álbum Stratos)

(1ª parte da entrevista a MAP no programa “Somos unha potenzia”, TVG. A 2ª parte pode verse aquí)

No interior dos estratos
Stratos, o título do álbum, fai referencia á idea que lle dá o sentido final ao conxunto das sete historias. Porque MAP imaxina unha sociedade ferreamente estruturada en clases sociais: unha sociedade onde as clases son tan evidentes que os ideólogos do poder teñen que estar teimando, unha e outra vez, na ilusión da sociedade horizontal e aberta.

Hai un cómic de Moebius, “The long tomorrow“, no que a estratificación social está resolta cunha idea gráfica excelente: o mundo no que transcorre a historia, unha inmensa cidade construída baixo a superficie do planeta, ten innumerables “pisos” cara a abaixo. De maneira que cada nivel corresponde a unha certa clase social, a un poder económico. Os que viven nos niveis próximos á superficie son os que mandan; os que habitan os niveis inferiores, inhóspitos e perigosos, son os marxinados e os que non teñen ningunha posesión de valor.

Se cambiamos a dimensión vertical pola horizontal e se examina a división topográfica das nosas cidades (esas liñas invisibles que a fragmentan en zonas nas que habitan distintos grupos sociais, en función do poder económico) atopariamos unhas similitudes inquietantes.

Dos proletas aos que moven os fíos na sombra
En Stratos, MAP irá amosándonos os diferentes estratos da sociedade ¿futura?, empezando polo máis baixo: o dos proletas (“E falando de proletas… ¿sabes que me dixo o director? ¡Que se demostrou que non teñen alma! Así se explica que só sirvan para eses traballos e que vivan como viven!“, di un dos personaxes) e subindo devagar ata o máis alto: o das oito persoas que, desde a sombra do poder económico, controlan todos os gobernos mundiais.

Nunha construción exemplar, o percorrido por estes estratos facémolo por medio dun mecanismo narrativo que serve para engarzar con fluidez unhas historias con outras: o protagonista de cada un dos relatos é sempre un dos personaxes que aparecía como secundario na historia precedente.

Asistimos así a un feroz axuste de contas cos absurdos sobre os que hoxe se basea a nosa sociedade. No primeiro relato, os protagonistas son dous obreiros que están a piques de ser despedidos da empresa para a que traballan. Os planos que nos mostran as súas condicións de vida e de traballo deixarían pálido ao Dickens que retratou o rostro salvaxe do capitalismo do XIX. Un deles non dubida en matar ao compañeiro para conservar o seu emprego. De nada lle vale: o paro será tamén o seu destino.

Despois, en lenta ascensión, imos pasando revista á obsesión polo consumo (eses planos coas rúas ateigadas de carteis publicitarios!), ao racismo máis exacerbado (nunha das historias cóntasenos como un grupo de altos executivos viaxan a África para ver unha auténtica tribo salvaxe. Un deles di: “Os auténticos extinguíronse, pero a partir de cachorros de proleta, criados en estado salvaxe, conseguiuse recuperar esa especie desaparecida. ¡A ciencia é grande!“), á corrupción que domina unha boa parte da sociedade.

No quinto relato chegamos ao nivel máis alto. A protagonista é Ilka Meséjic, unha das oito persoas que controla o mundo, aínda que cara á sociedade figure como unha alta directiva dunha empresa de computadoras. Unha persoa que, ao comprobar que a orde económica ameaza con derrubarse, entra en crise e vai visitar un vello membro dese club de elixidos, Einar, agora retirado no campo e dedicado aos seus bonsais. O diálogo non ten desperdicio. Nun momento dado, preguntado polo porqué da súa retirada, Einar contesta: “Perdín a miña fe no Plan… herdamos unha sociedade que era unha tubaria podre… e en vez de cambiala liámonos a lle poñer parches. Rebentará en calquera momento e nós, os directivos, ditadores secretos, determinando pobrezas, riquezas, consumos, producións, éticas, políticas… Non podemos salvala, só prolongar a agonía“. Despois da toma de conciencia, Ilka introduce nos ordenadores os datos suficientes para que o proceso de degradación se acelere, e foxe para o campo, onda Einar.

O resultado do proceso é a desaparición dos estratos tal como estaban configurados e a aparición dunha nova sociedade que se rexe pola lei do máis forte. Coma tal, o proleta do primeiro relato agora é un gánster que controla un sector da cidade; unha sociedade na que xa está inoculado o xerme da autodestrución.

O capítulo derradeiro, brevísimo, ofrécenos a imaxe de Ilka, no seu refuxio do campo, despois da morte de Einar. Decide volver á sociedade (?) e, aínda que promete regresar á casa, a secuencia derradeira, un longo plano fixo que nos marca o paso do tempo, indícanos, nun final aberto, que nunha sociedade así xa non son posibles os privilexios.

A estética de Stratos
A proposta gráfica de Stratos é coherente co contido, como dixen antes. Nas figuras e ambientes búscase deliberadamente unha estética feísta, ateigada de claroscuros. Trátase dun grafismo escasamente compracente co lector, cuns personaxes de trazos caricaturescos, nunha liña tan feroz coma a de George Grosz. Uns personaxes arquetipos, nos que doadamente recoñecemos tipos e comportamentos actuais. O debuxo resólvese case exclusivamente coa utilización da liña, con viñetas nas que os tramados, cunha estética expresionista, recollen o ambiente opresivo axeitado a certas escenas.

Stratos foi, na miña opinión, unha intensa viaxe por un camiño que Miguelanxo Prado explorou minuciosamente, espreméndoo ata as últimas consecuencias. As novas obras (Crónicas incongruentes, Quotidianía delirante) tiñan que ser, forzosamente, diferentes.


** Para saber máis da ampla e diversa obra de MAP é imprescindible a súa páxina web: www.miguelanxoprado.com

** Para coñecer mellor a Miguelanxo Prado: unha longa e substanciosa conversa en Popular TV Galicia:


O texto completo, con todas as imaxes, vídeos e ligazóns, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz: 
http://agustinfernandezpaz.eu/es/blog-afp/

3 de dec. de 2014

Gallego/Ghallegho/Galego/Ghalegho?

Helena Villar Janeiro.-

Catro rapazas e rapaces colgaron un vídeo reivindicando a súa fala e deu moito que falar. Fun consultada sobre se tiñan razón e contestei a verdade: si e non.

Non podemos sacar a lingua do contexto das demais. O galego ten problemas coa sociedade, e non só el. Pero hai unha serie de fenómenos que son comúns. Ningún idioma se adoita escribir descoidadamente como se fala, porque a escrita é un nivel coidado e afastado do coloquialismo. Todas as linguas teñen modos de falar territoriais (dialectos) que moi raramente se reproducen na escrita igualadora. Só a historia anómala da nosa nos permite pensar que os galegos falan diferente se son do Ribeiro ou de Camariñas. Un texto xornalístico escrito en Cantabria e outro en Andalucía transcríbense igual. Os andaluces ocultarán o seu seseo e non suprimirán consoantes nin vocais Ningún andaluz con escolaridade escribirá “E un desahtre”, senón, “Es un desastre”. O mesmo pasa na cadea oral pronunciada nunha clase da Universidade, na defensa dun reo, no discurso dunha toma de posesión.

Os rapaces farán ben en defender o seu dialecto e aínda as súas variantes. Pero farán mal en non adquirir o rexistro culto que afortunadamente xa posúe a lingua. Porque isto faríaos incultos no seu propio idioma.

En Andalucía teñen regras mnemotécnicas que recordan as palabras que se escriben con l, como alma –que din arma-. Polo tanto, ese non é un problema do galego. É cuestión de distinguir rexistros e niveis e de aprendelos para saber cando cómpre usalos.

Nas primeiras dobraxes de películas rodadas en inglés os personaxes falaban un rexistro xudicial que facía chorar. Esta foi unha experiencia que ensinou moitas cousas e non cómpre esquecelas.

¿Teñen razón os rapaces e as rapazas do vídeo “Ghalegho”? Si e non. Quen renunciamos ao uso único do dialecto para ser profesores, escritores, avogados, xornalistas… tamén fomos rebeldes, pero convenceunos a realidade.

A nosa lingua é digna e merece un esforzo de aprendizaxes. Porque queremos que sexa unha máis das linguas normalizadas do mundo.

Texto lido no blogue didáctico "Galego na rede", de Helena Villar Janeiro

27 de nov. de 2014

Por non ser dos que calan


(A fotografía de Albert Camus é de Henri Cartier-Bresson, en 1947)

Agustín Fernández Paz.

Nesta entrada, imos comezar polo que debería ser o final. Trátase dun vídeo onde se recolle o discurso que Albert Camus pronunciou en Estocolmo o 10 de decembro de 1957, cando recibiu o Premio Nobel de Literatura. Paréceme un texto idóneo para achegarse de primeiras á figura do escritor francés:

Ler A peste en tempos difíciles

Durante estas últimas semanas, estiven a ler La peste, a novela de Albert Camus, na tradución ao castelán de Rosa Chacel ( o orixinal, La Chute, é de 1947) Debe de ser a cuarta vez que a leo completa; non o lembro ben porque foron moitas as ocasións en que me acheguei a ela para revisar algún anaco concreto.

O que nunca poderei esquecer é a primeira vez que lin A peste. Foi no verán de 1968, no campamento de Monte la Reina, en terras de Zamora, onde eu estaba facendo as Milicias Universitarias. Un compañeiro de tenda, ao que sempre lle estarei agradecido, ía á súa casa nas fins de semana e traíame libros da biblioteca do seu pai. Libros moi ben elixidos, para satisfacer a miña fame de lecturas. Así foi como, entre outros, e sempre en edicións arxentinas ou mexicanas, pois daquela estaban prohibidos en España, lin a Sartre, a Bertrand Russell, a Kafka, a Malraux… e tamén a Camus. Unha desas semanas tróuxome O estranxeiro e A peste. Esta última, sobre todo, deixou en min unha pegada fondísima.

Eu xa devecía por ler estes autores desde había algún tempo. Non é agora o momento de contalo aquí, mais debo dicir que o curso anterior lera, na Universidade Laboral de Xixón, os catro primeiros tomos da Literatura del siglo XX y cristianismo (do belga Charles Moeller, editados en castelán por Gredos). En cada toma reúnense estudos sobre algúns autores determinados (máis da metade, prohibidos daquela en España), con abondosa información e, sobre todo, coa reprodución de extensos fragmentos das obras.

Así que, cando enfrontei a lectura d’A peste, eu xa posuía ben información sobre a novela, así como sobre outros libros de Camus que aínda tardei décadas en ler, como O mito de Sísifo ou O home rebelde ou o seu teatro. Reitero que lin o libro con ansia e que a súa lectura influíu de xeito significativo na miña visión do mundo.

Agora, cando volvín a el, despois de tantos anos, comeceino con algo de prevención. Temía que me pasase coma con outros libros, descubrir que o tempo o fixera avellentar. Mais non, todo o contrario. Canta razón ten Italo Calvino no seu ensaio Por que ler os clásicos: «Un clásico é un libro que nunca remata de dicir o que ten que dicir.» Pois A peste, nestes primeiros anos do século XXI, semella estar escrita para falar da sociedade en que vivimos hoxe.

Que nos conta Camus n’A peste?

Antes disto, sei que debería comentar algúns aspectos básicos da biografía de Albert Camus (a infancia e a mocidade en Alxeria, o seu papel dentro do existencialismo, as polémicas con Sartre, o labor como xornalista, o papel xogado na Resistencia, o Premio Nobel concedido en 1957, a súa relación con María Casares…). Mais non paga a pena facelo aquí, á vista dos excelentes textos que podemos atopar na Rede (entre eles, este de Marga do Val ou estoutro de Tony Judt). Só comentarei que Camus naceu en Alxeria, cando aínda era unha colonia francesa. A peste publicouse en 1947, e a guerra que levou á independencia de Alxeria desenvolveuse entre 1954 e 1962.

Un bo complemento para achegarse á biografía de Camus témolo nesta fotobiografía “Albert Camus, soledad por la libertad”.

Sei que a ninguén lle estrago a lectura se fago aquí un breve resumo da historia, pois o apaixonante deste libro está máis alá da anécdota, como logo comentarei.

A historia transcorre na cidade de Orán, na beiramar de Alxeria, nalgún ano da década dos corenta. O 16 de abril comezan a aparecer ratas mortas polas rúas da cidade. Veñen dos sumidoiros e saen ao exterior para morrer pouco despois, botando sangue pola boca. Ao primeiro ninguén lle dá importancia; a preocupación comeza cando o número medra de forma alarmante.

Non tardan en enfermar as primeiras persoas, con síntomas que remiten á peste bubónica, a terrible Peste Negra da Idade Media. Eses enfermos van morrendo, sen que os médicos poidan facer nada. Para non alarmar, as autoridades quítanlles importancia. Mais cando o número de casos medra sen cesar, non teñen máis remedio que facelo público: trátase da peste, que se está a estender pola cidade. Ante a gravidade da situación, o goberno decide illar a cidade. Ninguén poderá entrar nin saír dela.

Todo o anterior, e os dez longos meses en que a peste permanece na cidade, ímolos vivindo a través dos personaxes que protagonizan este libro. O principal é o doutor Bernard Rieux, que asume a responsabilidade de dirixir a batalla contra a peste. Os outros personaxes irémolos coñecendo pola relación que teñen con Rieux. Case todos eles son representativos dos diversos estamentos da cidade (agás da poboación árabe, que en ningún momento aparece no libro). Así, temos o xuíz Othon e o sacerdote Peneloux, a xustiza e a relixión. E está Tarrou, chegado á cidade un pouco antes de comezar a peste, que asume o traballo de elaborar unha crónica detallada do que vai sucedendo. Un funcionario, Grand, é quen leva as estatísticas das mortes que se producen. E temos tamén un xornalista, Rambert, que loita por saír da cidade e reunirse coa súa amada.

O núcleo da novela reside nas actitudes, nos actos e nas conversas deses personaxes ao longo dos dez meses que a cidade permanece illada. O papel da relixión, o silencio de Deus, a dor e a morte, a solidariedade dalgunhas persoas, o egoísmo da maioría… son algúns dos temas que se desenvolven n’A peste. E, sempre omnipresente, a enfermidade e as súas consecuencias: que facer cos mortos, como loitar contra ela, os cambios na vida da cidade…


A actualidade d’A peste.

A novela publicouse en 1947, cando había só dous anos que rematara a 2ª Guerra Mundial. Daquela leuse como unha alegoría sobre a ocupación de Francia polos alemáns. Ou tamén sobre a expansión nazi por Europa antes e durante a guerra mundial. E si, ambas son lecturas con sentido, sobre todo no tempo en que apareceu a novela.

Non obstante, lida desde hoxe, é doado entendela como unha parábola que pode iluminar moitos máis feitos. Pois, por desgraza, son moitas as pestes que chegan a nós.

As máis evidentes son algunhas das novas enfermidades que se estenden na sociedade e que provocan reaccións moi semellantes as que describe Camus. Lembremos a relevancia da SIDA, e os comportamentos ante ela naquelas primeiros anos en que non se sabía que era nin como se contaxiaba. Algo parecido está a ocorrer co ébola, aínda que sexa máis limitado.

Pero tamén se pode asociar a outros feitos relevantes, pandemias que hoxe se estenden polo mundo e poñen en perigo o conxunto da humanidade. Coma tal, o capitalismo sen freos que provoca cada vez unha desigualdade maior, así como o esgotamento dos recursos naturais. Ou o cambio climático, do cal xa sufrimos na actualidade as primeiras consecuencias, e que ameaza con estenderse cada día máis.

Dous breves fragmentos

Con todo, A peste é unha novela que transmite unha inmensa esperanza nas persoas. Velaquí dos anacos da parte final:

No medio dos berros que redobraban a súa forza e a súa duración, a medida que os ramos multicolores se elevaban no ceo, o doutor Rieux decidiu redactar a narración que aquí remata, por non ser dos que calan, para testemuñar en favor dos apestados, para deixar polo menos unha lembranza da inxustiza e da violencia que se lles fixera e para dicir simplemente algo que se aprende no medio das pragas: que hai nas persoas máis cousas dignas de admiración que de desprezo.

(…)

Escoitando os berros de alegría que subían da cidade, Rieux tiña presente que esta alegría está sempre ameazada. Pois el sabía que esa multitude feliz ignoraba o que se pode ler nos libros, que o bacilo da peste non morre nin desaparece xamais, que pode permanecer durante décadas durmido nos mobles, na roupa, que agarda pacientemente nas alcobas, nas bodegas, nas maletas, nos panos de man e nos papeis, e que pode chegar un día en que a peste, para desgraza e ensinanza dos homes, esperte as súas ratas e as mande a morrer nunha cidade feliz.

Outros dous vídeos e unha cita
En 1992, o director arxentino Luis Puenzo fixo unha película a partir da novela de Albert Camus, con William Hurt no papel do doutor Rieux. Velaquí o trailer:

Nestoutro vídeo temos a oportunidade de ver e escoitar a Albert Camús, nunha entrevista que lle fixeron a propósito da estrea da súa obra teatral Os poseídos en 1959:

Como remate, un anaquiño de O home rebelde, un dos ensaios máis coñecidos de Camus:

Que é un home rebelde? Un home que di non. Pero negar non é renunciar: tamén é un home que di si desde o seu primeiro movemento. Un escravo, que recibiu ordes durante toda a súa vida, xulga de súpeto inaceptable unha nova orde. Cal é o contido dese «non»? Significa, por exemplo, «as cousas duraron xa demasiado», «hai un límite que non pasaredes». En suma, ese «non» afirma a existencia dunha fronteira.


  O texto completo, con todas as imaxes, vídeos e ligazóns, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz: 

http://agustinfernandezpaz.eu/es/blog-afp/

21 de nov. de 2014

A lingua estándar

Helena Villar Janeiro.-

A maioría dos falantes de Galicia expresábanse nos seus dialectos e nas súas variantes. Eran analfabetos na lingua que falaban, por incapaces de lela e escribila. É doado rastrear as fontes das súas aprendizaxes máis formais, pois cambian de idioma en contextos non habituais, por exemplo, para repasar unha conta. “Tres por siete veintuno y me llevo dos”. Aínda hoxe, sábese en que lingua están alfabetizando un escolar pedíndolle que conte os dedos da man. Son aprendizaxes enraízadas nunha poboación que non adoitaba usar a súa fala con quen consideraba máis culto e facíao nunha lingua estándar allea á súa vida, que aprendía na escola, nas igrexas e nos escasos medios de comunicación que tiña ao seu alcance. Crían parecer máis lidos e importantes cando utilizaban unha lingua distinta á que falaban coa súa xente, coa súa veciñanza e na maioría do seu trato cos que lles eran iguais.

Acontecía, pois, que trataban de transmitirlle á prole aquela lingua allea, ás veces mal aprendida, por considerar que se falaba igual en todas partes, que estaba nos libros, que lla ían esixir na escola e que lle permitiría mellorar de estatus social. A situación dos pais que falan cos fillos nunha lingua allea a eles era vista con total normalidade pola xente. O galego era a “lingua proletaria do meu pobo” (Celso Emilio Ferreiro), que non se falaba igual no Ribeiro que en Camariñas, á que lle había que superpoñer outro estándar para dar a talla de cidadán preparado. O gaiteiro de Lugo –repertorio popular galego por excelencia- traía nunha copliña crítica con tal situación: Hai quen non vale un pitillo/ nin sementa un gran de millo/ nin ha de heredar un rego/ e dálle azoutes ó fillo/ pra que non fale galego”.

Pero hoxe o galego posúe xa a variedade estándar, que é o nivel culto que os falantes dunha lingua abandonada á súa sorte precisaban buscar noutra. Ese é o galego no que se imparten as clases, se dictan as conferencias, se escribe na prensa e se utiliza –se hai vontade de facelo- en calquera institución. Esta lingua supera os dialectos orais, que foi a maneira de falar de sempre. E todos os rexistros dun idioma son compatibles. Os cántabros non falan como os andaluces, mais os xornais publicados en ambas comunidades escribiranse igual. Porque iso é o que pasa con todas as linguas do mundo cando conviven en normalidade cos seus falantes.

Imaxe: Helena Villar Janeiro
http://helenavillarjaneiro.blogaliza.org/

16 de nov. de 2014

O respecto pola lingua

Helena Villar Janeiro.-

Cando entrou no sistema educativo a lingua galega –xa a Lei de Xeral de Educación de 1970 admitía o seu ensino voluntario- puxemos excesiva confianza nos logros da escola, pero unha lingua ausente das institucións pode ter nelas fundadas esperanzas de futuro. Ao ser oficial na súa comunidade –conxuntamente co castelán- pensamos, con algún fundamento, que adquiriría estatus de uso normal. Para a normalización dunha lingua é necesaria a aprendizaxe polos membros da comunidade que non a saben. Esta aprendizaxe adoita facerse sobre un idioma normativizado que supera a fragmentación do illamento cando a gran maioría dos seus falantes non se enfrontaron nunca aos seus escritos como lectores nin como autores de textos. Polo tanto, había que configurar un estándar sobre as variedades da fala no que se recoñecesen os usuarios para pasalo, o máis unificado posible, á lingua escrita. O fenómeno aconteceu nalgún momento con todas as linguas, dada a altísima cota de analfabetismo universal ao longo da historia, pero o galego tivo que afrontalo todo xunto e en conflito, o que deu lugar a cambios acelerados. Vendo os propios escritos primeirizos tras estes anos dámonos conta da rapidez do proceso.

Outro paso necesario para normalizar un idioma que foi subalterno e non asumido polas clases sociais medias e altas é frear a desgaleguización familiar e social, e crear actitudes de respecto para o seu uso. Combinar axeitadamente a aprendizaxe, as boas actitudes e o ánimo de uso tiña que levar a empresa ao éxito, aínda tendo en conta que dúas linguas en contacto viven forzosamente en conflito e que o bilingüismo non é social senón persoal. Se miramos os resultados conseguidos despois dun tempo que permite xa comprobar os cambios, constatamos que os obxectivos están moi lonxe de ser acadados. Perda alarmante do número de falantes nas novas xeracións, aprendizaxe insuficiente a xulgar polos erros que se están incorporando a través do que algúns chaman con certa alegría “galego urbanita” e a falta de respecto para o seu uso, pois é evidente o desinterese en mellorar o idioma, xa non o oral, senón tamén o escrito, que é máis doado de supervisar. A lista dos nomes das editoriais galegas mal traducidos por corrector automático ao castelán nun medio de comunicación a pasada fin de semana foi todo un espectáculo.

27 de out. de 2014

Os contos mínimos de Agustín

Redacción.-

A última anotación antes do verán no blog de Agustín Fernández Paz foi o pasado 12 de abril, pois o blog de Gagarin absorbeu a actividade do escritor por completo. Por iso, agora no verán, retoma o blog principal ofrecéndonos unha serie de "Historias mínimas", a maior parte delas inéditas, como a que inicia a serie e que reproducimos a continuación:

SOBRE A ORIXE DAS GALAXIAS
Agustín Fernández Paz.-

Os cosmólogos sosteñen que primeiro foi o Big Bang, e que despois o universo comezou a expandirse a velocidades vertixinosas. Ao tempo, aparecían as primeiras partículas elementais que non tardarían en iniciar as múltiples combinacións que darían lugar á materia que coñecemos. E afirman tamén que as galaxias que se afastan unhas doutras a través dun espazo cósmico sorprendentemente plano, non son máis que os grumos procedentes da gran explosión primixenia.

Niso pensaba eu mentres o leite saía a burbullóns fóra do cazo e se dividía logo en enormes pingas redondeadas que esvaraban veloces pola superficie da cociña de ferro. Pero miña nai entrou berrando: «Que se che vai o leite, pasmón!», e deume unha labazada por non quitar a tempo o cazo do lume. Sempre, meditei con tristeza, atopou atrancos insalvables a investigación científica neste país.


17 de ago. de 2014

A primavera de Praga

(Unha das imaxes da ocupación de Praga, tomada do blog “Cuadernos de resistencia”)

Agustín Fernández Paz.-

No capítulo 14 da novela, os pais do protagonista e a parella coa que se reúnen con frecuencia, discuten sobre o acontecido en Checoslovaquia:

(…) Tamén para discutir, pois algunhas veces había serios desacordos entre eles. Lembro unha das cuestións que non deixou de aparecer durante varios meses: as mudanzas que se estaban a experimentar en Checoslovaquia desde a chegada ao poder de Alexander Dubcek, e o malestar da URSS ante eses cambios. En agosto produciuse a ocupación de Praga e outras cidades do país polos tanques e as tropas do Pacto de Varsovia, e iso provocou as conversas máis apaixonadas das que gardo lembranza.

A Primavera de Praga

Tras o reparto das áreas de influencia entre as potencias vencedoras da 2ª Guerra Mundial, os países do Este de Europa quedaron baixo o control da URSS, que impuxo neles a súa ideoloxía. O esmagamento de Hungría en 1956 deixou clara este dependencia.

Cando Kruschev subiu ao poder na URSS e denunciou as desfeitas do stalinismo, as cousas pareceron cambiar. Esta política de Kruschev continuou con Breznev, o novo secretario xeral do Partido Comunista.

Checoslovaquia era o estado onde a sociedade demandaba unhas maiores liberdades. O 5 de xaneiro de 1968, Alexander Dubcek ocupou a xefatura do Partido e do goberno. Decontado impulsou un proceso de reformas, na procura do que se denominou “o socialismo con rostro humano“. Estas reformas foron moi ben aceptadas pola poboación, sobre todo entre a mocidade.

Dubcek e o seu goberno non cuestionaban a pertenza ao Pacto de Varsovia nin tampouco a ideoloxía socialista. Só querían levar á práctica unha vía propia para unha nova sociedade socialista.

O esmagamento do “socialismo con rostro humano”

Mais estes cambios en Checoslovaquia suscitaron as protestas dos gobernos da República Democrática Alemá e de Polonia, así como o malestar da URSS. E así, o 20 de agosto de 1968 medio millón de soldados e 7000 tanques invadiron o país, ocuparon a capital e as principais cidades e detiveron aos gobernantes. Houbo moitas protestas entre a poboación, máis de nada serviron. A “Primavera de Praga” quedou definitivamente esmagada.

Isto motivou grandes discusións nos partidos comunistas de Europa Occidental, sobre todo no francés, no español e no italiano, que decidiron seguir unha vía propia, sen dependencia da URSS. Nacía o que se chamou o “eurocomunismo”.

O texto completo, con todas as imaxes e ligazóns, pódese ler no blog de Agustín Fernández Paz adicado á súa última novela, A viaxe de Gagarin.

19 de xuño de 2014

A evacuación dos nenos e nenas vascos

Agustín Fernández Paz.-

(A vila de Gernika despois do bombardeo da aviación alemana en 1937)

No capítulo 11 da novela, o pai do protagonista cóntalle como foi a súa marcha de Bilbao, dentro dunha evacuación organizada polo goberno vasco:

O último día de marzo, os avións da Lexión Cóndor que Hitler enviara para axudar a Franco bombardearon Durango, e menos dun mes despois, a vila de Gernika. Semanas máis tarde, Bilbao comezou a sufrir tamén os primeiros bombardeos. Foi entón cando o goberno vasco organizou a evacuación dos nenos e nenas que quixesen marchar. Os meus pais falaron con Tina e comigo e explicáronnos o perigo que corriamos e a conveniencia de marcharmos mentres a guerra non rematase.
Embarcamos o 6 de marzo, no porto de Santurce. A maioría fíxoo nun transatlántico, o Habana, mais a nós tocounos nun barco máis pequeno, o Goizeko Izarra, que quere dicir «Estrela da Mañá». Eu era a primeira vez que viaxaba nun barco e pasei moito medo, sobre todo porque había un buque de guerra dos de Franco, o Almirante Cervera, que nos quería impedir a marcha e ameazaba con nos afundir se non regresabamos ao porto. Menos mal que preto de nós había outros barcos ingleses que nos protexían! E así foi como deixamos Bilbao e chegamos ao porto de La Rochelle. Alí estivemos durante dous anos, nunha colonia que funcionaba coma un internado. (…)

A evacuación dos nenos e nenas de Euskadi é un episodio da Guerra Civil que se coñece ben menos ca outras evacuacións, coma a dos nenos desprazados a Rusia, sobre os que hai unha abundante bibliografía (tamén de ficción: en galego temos Tristes armas, a novela de Marina Mayoral). A última novela do escritor Kirmen Uribe, Mussche (Lo que mueve el mundo) achéganos a historia dos nenos acollidos en Bélxica.

Este episodio dos nenos e nenas de Euskadi está moi ben sintetizado nunha das páxinas que consultei na Rede:

Durante a Guerra Civil, milleiros de familias vascas tiveron que tomar unha decisión moi dura, a de enviar as súas fillas e fillos a outros países co obxectivo de afastalos dos desastres dunha guerra que se presentaba como especialmente cruel coa poboación civil.
As tropas fascistas no seu avance polo País Vasco estaban demostrando unha crueldade ata entón descoñecida coa poboación civil. Os bombardeos de Durango e Gernika, indicaban que para as tropas de Franco, desde o punto de vista da consecución da vitoria militar, a poboación civil era un obxectivo tan prioritario como as tropas que defendían a legalidade republicana contra os insurrectos.
O porto de Bilbao foi testemuña muda da marcha de miles de nenos vascos que se dirixiron a países que, naqueles momentos, estaban lonxe da guerra: Francia, Gran Bretaña, Bélxica… Os nenos e as nenas vascos foron a avanzada do que despois sería o exilio de milleiros e milleiros de vascos.

A EITB, a canle pública vasca de televisión, elaborou unha serie de reportaxes sobre a Guerra Civil en Euskadi. O capítulo 4, “Camino del destierro”, está dedicado á odisea dos nenos e nenas que tiveron que marchar. De alto interese, na miña opinión, paga a pena dedicarlle o tempo necesario para velo completo.

O texto completo, con todas as imaxes e ligazóns, pódese ler no blog de Agustín Fernández Paz adicado á súa última novela, A viaxe de Gagarin.

4 de xuño de 2014

A Brigada Político-Social

(A imaxe corresponde a un fotograma da película A vida dos outros, de Florian Henckel)

Agustín Fernández Paz.-

En diversos capítulos da novela, a familia do protagonista sofre o acoso da Brigada Político Social, a policía política do franquismo (o equivalente á Stasi da RDA, tan ben retratada na película A vida dos outros). Como se indica na entrada que lle dedica a Wikipedia, cunha información fiable e rigorosa:

La Brigada Político-Social (BPS), cuyo nombre oficial era Brigada de Investigación Social (BSI), fue la policía secreta que existió durante la dictadura franquista, encargada de perseguir y reprimir a todos los movimientos de la oposición al franquismo. Orgánicamente constituía una sección del Cuerpo Ganeral de Policía (CGP). Durante la transición fue reestructurada y sustituida por la Brigada Central de Información. Entre la oposición antifranquista fue conocida comúnmente como La Social, La Secreta o La Brigada.


Aínda que foi creada en 1941 e instruída nos primeiros anos por Paul Winzer, membro das SS e da Gestapo, a partir de 1945 fóronse configurando as funcións que tería en anos posteriores, que se concretaron definitivamente nunha lei de xuño de 1959. Estas funcións eran moitas; entre outras:
* Perseguir os actos que atenten contra a unidade espiritual, nacional, política e social de España, calquera que sexa o seu grao de exteriorización.
* Os paros colectivos e os peches ou suspensións ilegais de empresas…
* As manifestacións e as reunións públicas ilegais…
* Detención de calquera persoa se se considera necesario para a preservación da orde.
* Inspeccións e rexistros domiciliarios en calquera momento que se considere necesario.
(…)

(Aqui pódese escoitar un interesante podcast sobre a Brigada Político Social)

Foron moitas as persoas que sufriron vexacións e torturas por parte da Brigada Político Social, sobre todo do mundo obreiro e da militancia política. Impresiona ler os testemuños sobre estes feitos, que pouco a pouco van saínda á luz.

Todo isto pode parecer cousa dun pasado remoto, mais a realidade encárgase de nos lembrar a vixencia de moitos feitos: velaí a petición de extradición do comisario da BPS coñecido como Billy el Niño (denegada hai só uns días pola Audiencia Nacional)

No ano 2013, estreouse o documental Brigada Político Social, la gestapo española, dirixido por Javier Caballero e baseado na documentación que posúe Antoni Batista, posiblemente o investigador que máis sabe sobre a BPS. Deste documental, pódese ver o impresionante trailer nesta páxina.

Existe outro magnífico documental sobre o que significou a existencia da BPS no ámbito cultural, Brigada Político Social. La cultura vigilada. Velaquí o tráiler (o documental íntegro, imprescindible para coñecer o alcance da represión nos ámbitos culturais, pódese ver neste enlace, na web de Canal Sur):

Na Rede hai informacións interesantes sobre a Brigada Político Social, se ben aínda queda moito por investigar. Esta imprescindible conversa con Antoni Batista, o meirande coñecedor da BPS, é de gran interese.

O texto íntegro, con todas as imaxes e ligazóns, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz adicado á súa nova novela: A viaxe de Gagarín.

17 de maio de 2014

Aquí Radio España Independiente

Aquí Radio España Independiente, Estación Pirenaica

(Na imaxe, en Bucarest, o equipo que facía as emisións da Radio Pirenaica)

Agustín Fernández Paz.-

Na novela, os pais do protagonista pechábanse no cuarto para escoitar pola noite as emisións de Radio España Independiente, Estación Pirenaica. O mesmo se facía en moitas casas de España, sempre coa precaución de que ningún veciño se decatase, pois estaba prohibido sintonizala. O que se escoitaba ao inicio era isto:

… o PCE contou cun instrumento propagandístico de primeira orde, Radio España Independiente, unha poderosa emisora radiofónica primeiro instalada na URSS, despois en Checoslovaquia e finalmente en Rumanía, desde onde transmitía nas diversas linguas do Estado. Hoxe non é posible cuantificar o número de persoas que en España escoitaba “A Pirenaica. A única emisora de radio sen censura de Franco”, como era familiarmente coñecida –sintonizala era xa un delicto de seu e podía levar ao cárcere a quen o fixese–, mais a súa influencia foi importante.


A Radio Pirenaica estivo activa entre 1941 e 1977. Aínda que o goberno de Franco, con material facilitado polos EEUU, instalou un potente sistema para interferir as frecuencias en que emitía (o que explica as dificultades para escoitala con nitidez), o certo é que non conseguiu que a xente deixase de seguila.

cartas pirenaica 2Malia o seu afastamento xeográfico, os redactores da Pirenaica estaban ao tanto do que ocorría realmente en España, pois chegábanlles moitísimas cartas desde diferentes lugares do país, cartas de persoas anónimas que escribían para informar dos máis diversos sucesos. Unha selección destas cartas apareceu publicada hai pouco, cun estudo de moito interese.

Neste enlace podemos ver un completo e interesante documental sobre a historia da Pirenaica, “Radio Pirenaica. La historia de una radio clandestina“, emitido na TVE-2.

Un dos redactores da Pirenaica foi Jordi Solé Tura, militante do PSUC e unha das persoas que elaborou a Constitución de 1978. Cando xa estaba enfermo de Alzheimer, o seu fillo Albert realizou un documental, Bucarest. La memoria perdida, que a min me pareceu apaixonante. Ben merece unha entrada específica, que virá despois desta.

O texto completo, coas imaxes e ligazóns, pode verse no recomendable blog de Agustín Fernández Paz adicado á súa última novela A viaxe de Gagarin

1 de maio de 2014