Amosando publicacións coa etiqueta opinion. Amosar todas as publicacións
Amosando publicacións coa etiqueta opinion. Amosar todas as publicacións

A volta a Ítaca de Pastora Veres

Germán Castro Tomé. -

É un pracer e un privilexio compartido o meu prólogo con Pastora nun escenario tan digno, tan representativo da vida rural galega como é este traballo antropológico.
Pas, traballadora social pola Universidade de Santiago e master en drogodependencias pola mesma institución académica, Pas recorreu boa parte da comunidade galega empezando a súa andaina profesional polo Concello de  Noia. Nun longo roteiro pasou por Vilagarcía, O Grove, Santiago, Lugo e tamén Neda e Ares, municipios da nosa comarca ferrolá. Desde o ano 2005, presta os seus servizos na Consellería de Política Social na Coruña.
O feito de que Pas Veres optara polo traballo social considero que é un dato revelador das inquedanzas e do compromiso coa sociedade que agromou desde moi nova na nosa autora. 
Ademáis do que é o seu rol profesional, o seu modus vivendi, Pas leva de xeito paralelo o seu compromiso co labor comunitario e a defensa da cultura e tradición do rural, como fiel discípula do poeta Díaz Castro cuxa poesía abordaba a temática da humilde vida rural, como salientaba o seu amigo e ilustre polígrafo ferrolán Ricardo Carvalho. Na propia solapa do libro figura a súa participación, sendo máis nova, na Asociación de Veciños dos Vilares e na Romaría Labrega da Chaira e máis recentemente implicada tamén no proxecto cultural Os Vilares lareira de soños.
Estamos xa que logo diante dunha muller rica en valores humanísticos. Hai que engadir que Pastora, como boa chairega, é poeta. Na Chaira agroman os poetas e as poetisas como margaritas en primavera. Velaí o papel de impulsora, sumando forzas co seu home, Antón, da Nova Poesía Guitirica, movemento que en só seis anos cobrou unha notoriedade e prestixios extraordinarios. Precisamente, en semanas pasadas, a NPG ocupaba titulares na prensa por estar implicada no primeiro festival de poesía guitirica, en alianza co Concello daquela vila.

Pas, xornalista
Quero destacar igualmente un aspecto biográfico da autora de Lareira de soños, que non e tan coñecido. Pastora non é unha xornalista de profesión, pero sí de devoción. Acredito que é unha admiradora deste oficio, do que precisamente era un apaixonado vocacional o seu escritor de culto García Márquez, que decía que este era o mellor oficio do mundo. Gabo escribía xa ben avanzada a súa idade: 
“No quiero que se me recuerde por Cien años de soledad, ni por el Premio Nobel sino por el periódico (…). Nací periodista y hoy me siento más reportero que nunca. Lo llevo en la sangre, me tira”.
Pastora se houbese seguido este camiño, sería hoxe unha magnífica profesional dun xornalismo máis ben literario e creativo. Non hai máis que ver como a autora manexa neste libro, cunha singular mestría, un dos xéneros máis prezados do xornalismo como é a entrevista, que ela desenvolve brillantemente a través da fórmula narrativa. 
Se o traballo de campo foi arduo, peregrinando por rueiros e casas dos Vilares e máis alá trasladándose a Bilbao e Barcelona onde vivían vilaregos que podían aportar valiosos testemuños de anos, armar literariamente todas esas conversas, todo ese material reunido na gravadora e nas libretas de apuntes foi un gran reto que Pastora soubo afrontar cun magnífico resultado. Pas Veres con esa vea que ela posee de xornalista e poeta  sabe manexar a palabra, contextualizar o relato e lograr o obxectivo final de despertar o interés de lectoras e lectores e sacar do anonimato as voces silenciadas do rural, como refire Luz Campello nun fermoso artigo que foi publicado enPraza Pública, a raíz de saír da imprenta a obra que nos trae aquí.

Díaz Castro-Carvalho Calero
Resolto o capítulo biográfico, desde a modestia e como cronista que fun desta cidade e comarca, ao longo de moitos anos, e mesmo como prologuista da obra dou fe, levanto acta -xa se sabe que os xornalistas somos os notarios da actualidade- de que hoxe aquí neste histórico templo da cultura e do saber asistimos siquera sexa simbólicamente ao feliz encontro dos Vilares de Díaz Castro e o Ferrol de Carvalho Calero. Foron desde os anos oitenta, grandes amigos, coa mediación de Alfonso Blanco Torrado, fundador de Xermolos e gran activista social e cultural, gran impulsor da candidatura de Díaz Castro ás Letras Galegas. 
Un fito que agardo que máis pronto que tarde chegue a traducirse nunhas xornadas nas que se estude e divulgue a relación destes dous literatos e intelectuais galegos.
O prólogo
É obrigado que faga unha referencia ao meu prólogo. 
Pas asinoume este honroso papel, un día tan sinalado como foi a xornada do 17 de maio de 2014 en Guitiriz onde se constituiu solemnemente a Real Academia Galega para entronizar no olimpo das Letras Galegas a Xosé María Díaz Castro. É curioso que a ela emprazouna para escribir o libro o poeta Manuel María e a min  emprazoume para escribir o prólogo a poeta Pas Veres. Foi unha decisión dela, pero se así non fose non sei se non llo acabaría pedindo eu. Semella, e por algo sería, que os poetas chairegos Manuel María e Díaz Castro, alá donde se atopen, convocaron aos astros para que se aliñaran con nós e foramos da man nesta viaxe, nesta lareira chea de soños que hoxe nos trae a Ferrol a súa autora.
O prólogo, amigas e amigos, permitiume algo tan elemental e desexado como reivindicar as miñas orixes vilaregas. Cando escribin o texto tiven a sensación repetida de que estaba a facer algo de funambulismo. Costábame traballo manter o equilibrio entre o que me dictaba a cabeza e o que me facía escribir o corazón. Lembreime máis dunha vez do recordado filósofo, tamén amigo nos últimos anos da súa vida, Carlos Gurméndez, tratadista das paixóns e os sentimientos. Gurméndez aborda na súa obra o dobre exercicio de sentimentalizar a razón no canto de racionalizar os sentimentos, ambas reaccións moi humanas, por outro lado. Pois por aí andiven eu con mellor ou peor fortuna cando me puxen a redactar o prólogo. 

O libro: O retorno a Ítaca
Considero que Lareira de soños é en esencia unha especie de regreso a Ítaca da autora: 
Pas leva moitos anos indo dun lado a outro por razón do seu labor profesional. Adiviño que Pas quería sentir o orgullo e a fachenda de homenaxear ao seu particular macondo, de facer un xeneroso exercicio de vilareguía, e nunca de mellor maneira que construindo a historia dos seu recanto natal, historia que estaba por facer. Pas resolve con esta obra, de craro selo social e antropolóxico, un compromiso moral, emocional e sentimental cun traballo que lega para futuras xeracións. A filla “errante” volve para poñer aos Vilares no mapamundi. 

Do local ao global
É que estamos diante dunha mensaxe que está a facer xa ese longo recorrido do local ao global non só en virtude da transmisión e divulgación que permiten as novas tecnoloxías senón porque, agás algunas particularidades, como é o caso da figura dos trapeiros, o que se conta neste libro vale para calquer outro territorio do rural: a supervivencia sometida ás estreiteces das economías familiares, a emigración, o salto do campo a industria, en definitiva, a loita na procura dun mellor estado de benestar, son fenómenos que se repiten en calquer punto do ancho e amplo cosmos do rural.

O valor do testemuño oral
Pas Veres botou man do testemuño oral utilizando como ferramenta a entrevista. Este é un asunto que mereceu ao longos dos tempos moito debate por parte de especialistas na materia. Fronte aos que pelexaban por dar valor a oralidade situabanse aqueles que restaban fiabilidade a estas fontes. O caso é que desde Herodoto, do século V antes de Cristo, que se apoiou no relato oral para escribir as Guerras Médicas, pasando por Tucidides que se valeu deste recurso para narrar o conflicto do Peloponeso ata os anos sesenta do século pasado en que se deron os primeiros pasos na historia oral como metodoloxía do traballo, as fontes orais dunha maneira ou outra foron sempre utilizadas na investigación. Antes recordaba o traballo de Luz Campello sobre as voces silenciadas do rural, velaí que os expertos e defensores deste método sosteñen que a historia oral entraña un principio cal é o dar voz aos sin voz.

A fotografía na vertente antropolóxica
Hai un aspecto neste libro no que convén reparar. E o valor que a autora dá a fotografía. A propia portada do volume xa nos indica por onde van os tiros. É sabido que a fotografía é un medio de comunicación, pero dentro deste concepto xeralizado podense establecer clasificacións: a foto de prensa, a foto de estudo, a foto artística ou de ensaio e tamén a foto antropolóxica ou etnográfica, que é a que visualiza as persoas no seu entorno sociocultural: a familia, as festas, bodas, bautizos, enterros, labores do campo, oficios relixiosos, documentos que retratan a escenificación da vida no rural.
Aquí os fotógrafos ambulantes das primeiras décadas e mediados do século pasado xogaron un papel importantísimo. Lareira de soños ten ao meu ver o tratamento axeitado destes documentos gráficos. Sen deixar de botar man ao recurso máis moderno do audiovisual, un documental que fixeron uns mozos sobre a vida nos Vilares.
O relato: un exercicio de antropoloxía cultural
Por último, respecto a construcción do relato, Lareira de soños retrata a historia, as formas de vida, a cultura dos Vilares, como xa dixemos a través de pezas con personalidade propia, que fan máis doada a súa lectura. Cada entrevistado conta a súa particular historia, o que viu e viviu, o que rompe a posible monotonía do relato lineal.
Lareira de Soños vén a ser un exercicio non campo concreto da antropoloxía cultural. Vemos como, fundamentalmente, a comunidade vilarega sobrevive ao longo do tempo grazas ao campo, as actividades de intercambio comercial, reflectidas nun movemento nomade, que vai de porta en porta en longos percorridos e períodos de tempo practicando unha sorte de oferta e demanda: leva trapos e pode retornar con diñeiro ou cousas materiais necesarias para a vida cotiá. A emigración e outro dos fenómenos que marcan, como noutros moitos pobos galegos e españois,  a vida dos Vilares. 

Traguerán os camiños algún día a xente que levaron" que dicía o noso poeta do Vilariño no poema maís coñecido Penélope. 
Recorriase tamén aos traballos temporais, como as segas de Castela, e , por outra banda, emerxían indicios de actividade endóxena que vai desde veciños que rompen co conformismo e lanzanse a determinados tipos de negocios: hostalería,  fornos, canteiros, tecelás, xastres, músicos…Houbo veciños que marcharon e trunfaron, outros destacaron non mundo das letras e das artes. Todos aparecen nesta obra, que abrangue cronolóxicamente os séculos XIX e XX.

A familia Castro-Tomé
Non podería rematar sen mostrar a miña gratitude por ver representada neste libro a familia Castro-Tomé. Por aí andan meu pai, miña nai, os irmans, tíos dunha estripe e outra e entre eles o meu avó paterno Nicolás que ten unha historia moi peculiar, como cita Pas no libro. 
Tanto polo lado dos Castro dos Manchás como polo dos Tomé de Lea foron familias moi numerosas que se dispersaron en boa parte polo mundo adiante en busca de mellor vida. Pois resulta que a Lareira de soños de Pas Veres descubreme incluso datos dos meus parentes que eu descoñecía. 
Sendo Ferrol a miña patria de nacenza, á que me entreguei en corpo e alma, no exercicio do xornalismo e, modestamente, no campo da cultura a través do fundamentalmente do Club de Prensa, teño que manifestar co mesmo orgullo que polas miñas veas corre únicamente sangue vilarego, 

Benquerida Pas, gratitude infinda.

3 de set. de 2021

Día dos Medios en Galego: Para eles

Angel Carracedo, Catedrático da Universidade de Santiago e Director da Fundación Pública de Medicina Xenómica (SERGAS).-

Hai anos entendín que os científicos non só tíñamos que investigar e dar clase no ensino superior ou conferencias en congresos, senón divulgar a ciencia e que chegara a xente tanto das cidades como do rural e particularmente aos mais novos, porque é a forma de que a xente entenda o que facemos, a cantidade de cousas que aínda non sabemos e de que poidan entender mellor o mundo que nos rodea.
Tamén pensei que para comunicar a ciencia en Galicia había que facelo en galego,  pero aínda que semellaba posible usalo na comunicación oral era moi difícil na escrita. Sempre me dicían:-“Pero se escribes en galego non che vai ler ninguén, nin tan sequera os galego falantes moito mais afeitos a ler en castelán”.
Tal vez fora verdade pero é cuestión de afacerse. Unha vez o fas queda xa en sintonía o que les e o que falas e aínda por riba enriqueces o teu vocabulario e falas cada vez mellor.
Para divulgar ben a ciencia, que a xente desfrute dela e que algúns das nosas rapazas e rapaces queiran un día ser científicos, hai que chegar a xente e que te sintan un mais deles. Falar de cousas importantes pero dun xeito sinxelo. Por iso en todas as miñas charlas divulgativas en Galicia é o idioma que emprego, como trato de facelo nos idiomas que sei en outros países, porque proximidade e entusiasmo son claves na comunicación.
Supoño que son tempos complicados para os medios, nos que hai que saber adaptarse aos cambios e combinar formatos para chegar a todos, novos e vellos, pero non sabedes que importancia lle dou a que o fagades en galego, porque é a mesma historia: non só e importante para normalizar o uso da nosa lingua, para poñela en valor, senón para achegarse a xente e transmitirlle as novas que lle sexan de interese ou importancia. Parabéns polo que estades facendo. Tedes todo o meu recoñecemento e aprecio.
Nada mais cun consello. Vivimos nun mundo que cada vez vai mais apresa con novas que voan vertixinosamente (e non penso que é unha boa cousa). Un mundo de novas e novas pero non de información. Eu vos pediría poñer sempre pezas de información, e non e refiro só a ciencia nin moitos menos. Ao lado dunha nova de un xuízo explicade que é unha instrución, un sumario ou o código penal. Ao lado dunha estatística ou seu significado, cando se fala da COVID que é un virus, ou no seu caso que é o cancro. É unha maneira de que os nosos cidadáns aprendan e podan analizar criticamente todo o que lle contan. En definitiva, un xeito de facelos mais libres.



9 de feb. de 2021

Alúgase


Alba Sofía Naseiro Lamas.- Levamos dúas semanas de busca intensiva, sen resultado. Parece mentira que nos sexa máis difícil atopar aloxamento en Compostela que en Barcelona. A Voz de Galicia xa nolo viña advertindo: os alugueres vacacionais comezan a establecerse na capital galega, prexudicando ao modelo de aluguer máis habitual, é dicir, os pisos para estudantes universitarios.

Si, xa coñecemos o fenómeno Airbnb e a terrible tentación que supón para os propietarios gañar máis cartos ao ter os pisos alugados de forma estacional, sen ter que aguantar aos inquilinos durante todo o curso escolar. O que me parece terrible é que en Barcelona, o lugar máis resentido da península por este fenómeno, nos fóra máis fácil atopar un bo aloxamento, unha vez te resignas aos desorbitados prezos froito deste problema. Refírome á actitude dos propietarios, por suposto.

Sempre me deu a impresión de que os propietarios dos pisos de Santiago son xente desconfiada, que cando te ten de inquilino cre que che está facendo un favor, non ofrecerche un servizo a cambio dun beneficio económico. Son libres de esixir condicións que non teñen nada que ver co intercambio de bens e servizos orixinal, e que non atopamos no noso periplo por Barcelona. Estes propietarios, de forma xeneralizada, non admiten mascotas, fumadores, parellas, ou incluso persoas de xénero masculino. Isto último é especialmente curioso, porque moitos dos que buscan só inquilinas son homes, e resulta moi incómodo pararse a pensar nas razóns desa criba. Algún ano chegueime a atopar unha propietaria que, ao anunciarlle que ocuparíamos catro persoas as tres habitacións que ofrecía, quixo subir o prezo do aluguer.

A miña experiencia falando con axentes inmobiliarios e algúns propietarios deume a entender que os donos das vivendas teñen unha imaxe moi negativa dos posibles inquilinos. Entenden que os estudantes (a maior parte, pero lembremos que non son os únicos que precisan vivir de aluguer) son descoidados, irresponsables e suxos. Podo comprender que algúns tiveran malas experiencias cos seus inquilinos, pero négome a pensar que a maioría dos casos sexan así, e pagan xustos por pecadores. E o peor é que a desconfianza esténdese aos que non estudan, a xente que se supón máis madura, traballadora, que simplemente non ten unha vivenda en propiedade, ou que lle resulta máis económico e cómodo alugar un piso máis preto do seu traballo que desprazarse todos os días dende a súa casa noutro concello.

É necesario puntualizar que o aluguer en Barcelona está realmente máis difícil que aquí, pero os problemas son diferentes: os prezos están absurdamente inflados e a única preocupación de propietarios e inmobiliarias é cobrar. É necesario asegurar, como inquilino, que vas a ser solvente durante todo o tempo que esteas na vivenda, mediante avais e certificados de emprego. E o impago do aluguer, entre outras causas, leva consigo a maior das traxedias que lle pode ocorrer a unha familia falando de vivenda: un desafiuzamento.

En Santiago, de momento, non se fan as cousas da mesma maneira. Prefiren previr que curar, aínda que deberían saber que para algo se inventaron as fianzas, para solucionar problemas cos inquilinos. Ben, ao mellor non coñecen realmente o mecanismo, porque tamén souben de propietarios que non devolven as fianzas por causa dun electrodoméstico antigo que non funciona, cando o desgaste derivado do uso normal dun obxecto non é causa legal para negar a devolución dunha fianza.

Quería rematar esta pequena reflexión puntualizando un dos aspectos desta desconfianza que, malia ao que podiamos pensar, é máis problemático en Galiza que na cidade condal: as mascotas. Barcelona está chea de cans, cans soltos, cans grandes, cans pequenos. Non adoita haber problemas con eles nin no ámbito público nin no privado. Cando chegamos ao noso piso barcelonés por primeira vez dixéronnos que o piso era ideal para familias con mascota, porque tiña un patio interior. Hai unha tolerancia enorme cos animais de compañía. En Galiza o tema das mascotas, ao igual que o aluguer, tamén se caracteriza pola desconfianza: a maior parte das cidades carecen de grandes espazos para ter cans soltos, para que gocen dun pouco de liberdade. A maior parte de parques teñen minúsculos “pipicáns” e as grandes superficies verdes están destinadas aos seres humanos, prohibindo a entrada de mascotas ou limitándoas a ser levadas con correa. Xa explicamos que no ámbito do aluguer o máis habitual é negar o dereito de admisión a mascotas, pola razón que sexa. Iso faime pensar: é que para compartir a túa vida cun animal precisas ter unha vivenda en propiedade? E, polo xeral, a xente adoita desconfiar do comportamento dos cans pola rúa. Pode que sexa unha herdanza xenética daqueles labregos temerosos do ataque dos lobos, non o sei. Pero isto, como dicía o autor, xa é outra historia.

26 de ago. de 2019

Carta aberta a María Balteira


Moncho Bouzas.-

Estimada María Peres A Balteira:

Permíteme o atrevemento de dirixirme a ti, mais como en breve comprenderás moitos son os motivos que me empuxan a isto.

Ti viviches oito séculos atrás, e transitaches o bulicio do peirao e as rúas da cidade de Betanzos que conformaches, que este ano 2019 se conmemora a si mesma pola súa fundación, poñendo no centro de interese o teu tempo.

Teño que dicirche, que desde o século XIII até entrado o século XX pouco ou nada soubemos de ti. Mais nese século as sociedades europeas todas, a través das súas universidades, foron descubrindo no campo de estudo das literaturas e idiomas unha personaxe literaria sobranceira, no que actualmente é considerada internacionalmente a idade de ouro da literatura galego-portuguesa.

Maxistralmente representabas as cantigas, como expresión artística da máis destacada das soldadeiras, capaces de conxugar poesía, música, canto e danza, que chegaron aos nosos días no territorio do Reino de Galiza.

Tamén ten relevancia ao longo destes oito séculos, que o Reino de Portugal difundiu o teu idioma aos cinco continentes. En todos eses lugares as cantigas de amor, amigo, escarnio e maldizer, tamén as tensóns e pastorelas son o berce das súas literaturas, e como tales consideradas monumentos literarios de incalculable valor.

Como comprenderás, o interese en ti e nos xograres e trobadores que contigo crearon a arte que nos foi legada, é inmenso e as mentes máis lúcidas adicaron moito tempo e esforzo ao estudo da túa figura.

Agora no século XXI sabemos que non só eres unha personaxe literaria, sabemos que eres unha muller real de carne e óso.

Naciches en Armea (actual concello de Coirós), de orixe fidalga renunciaches ao estreito papel que ás mulleres do teu tempo lle era asignado. Elixiches a libertade que o ámbito artístico che proporcionou, fuches a soldadeira máis cobizada e de maior prestixio das cortes dos reis Fernando III e Alfonso X “O Sabio”. Tamén sabemos que como integrante dos círculos de poder máis elevados do reino, exerciches de embaixadora e diplomática, chegando mesmo a evitar coa túa mediación guerras e desencontros.

Foi de tal magnitude a túa relevancia, que os xograres e trobadores coetáneos teus, organizaron ciclos para crear contra ti as cantigas de escarnio máis incisivas e as cantigas de maldizer máis obscenas.

María, eu fáloche desde o século XXI e honestamente che digo que sabemos discernir, polo que tes que saber que eres recoñecida mundialmente como unha personaxe histórica de primeira magnitude, e por iso sentimos orgullo e fachenda.

Así, nas terras de Betanzos as súas xentes xuntámonos para que en todos os lugares dos reinos todas as persoas saiban de ti, e se beneficien da referencia dunha muller brava. Tamén da obra literaria dos xograres Pero d´Armea, Pero d´Ambroa e do trobador Pedr´Amigo de Sevilha. Todos eles betanceiros como ti, que se ben como francamente demostran algunhas das súas cantigas, houbo momentos nos que se erixiron en inimigos teus, comprenderás que a súa poesía ao igual que ti mesma, sodes para nós un tesouro que recibimos na súa totalidade coa responsabilidade da súa custodia por vós, polo hoxe e polo mañá.

Non podemos negar que chegas aos nosos días envolta no manto do escarnio e o maldizer, mais é posible concertar as nosas forzas ao ritmo das cantigas de amor e amigo para ti. Estamos a organizar un ciclo dedicado a ti, de signo ben diferente aos do século XIII, coa participación como daquela de poetas, mais tamén de toda persoa que comparta con nós a oportunidade de honrarche.

Ao noso ciclo, chamámoslle PROXECTO MARÍA BALTEIRA e tes que saber que con santo e sinal da Balteira non houbo porta que non se abrise.

Cóntoche:

-As túas paisanas e paisanos de Armea, a través da Asociación Cultural Colantres (Coirós), acollerán unha andaina popular até o lugar da casa natal e na que tamén estivo o teu amigo Pero d´Armea.

-As boas xentes de Guitiriz organizarán a través do grupo NPG, Nova Poesía Guitirica recitais de poesía en honor a vós.

-As paisanas e paisanos de Pero d´Ambroa e Pedr´Amigo de Sevilha, a través da Asociación de veciñas e veciños de Ambroa (concello de Irixoa), crearán unha festa da poesía na igrexa de San Tirso de Ambroa, na que foi bautizado o xograr Pero e na que resoou a voz do trobador Pedro exercendo de cura.

-As túas paisanas e paisanos da vila de Betanzos, na cidade Vella difundirán o coñecemento sobre vós e a vosa poesía, a través da Asociación Cultural Lar de Unta con centos de dípticos informativos desde o seu local social.

-Realizaranse representacións teatrais nas prazas, rúas e lugares para darvos a coñecer.

-A carón do pórtico da gloria da igrexa de Santiago, ofreceremos desde a taberna musical máis animada da vila, O Lanzós, un concerto de música medieval.

-Reunirémonos arredor de charlas e conferencias nas que participará a escritora Marica Campo (autora da novela Confusión e Morte de María Balteira), o escritor Manuel Portas (autor da novela Lourenço, xograr), acompañados do estudoso Alfredo Erias (director do Museo das Mariñas).
O filólogo Eduardo Maragoto (do Portal Galego da Língua e presidente da AGAL) e Xulio Loureiro (profesor de galego en Betanzos).
Tamén a profesora e estudosa da lírica medieval, a betanceira Concha Delgado e o profesor e estudoso da literatura galega Xosé Ramón Pena, betanceiro afincado nas terras da universidade do mar de Vigo.

-O Centro Ramón Piñeiro para o estudo das humanidades, cede para a súa difusión a totalidade da obra dos autores betanceiros, así como as cantigas que outros trobadores como Alfonso X “O Sabio” escribiron téndoche como protagonista.

-A Fundación Luís Seoane, cede o grabado do gran pintor galego feito para ti, para que sirva de imaxe do Proxecto María Balteira.

-A Editorial Biblos editará coa colaboración dos Concellos de Coirós, Irixoa e Betanzos un poemario prologado por Concha Delgado, para que as vosas cantigas estean sempre á nosa disposición nos nosos fogares, escolas e bibliotecas. Nunha edición a cargo de Manuel Ferreiro, estudoso da lírica medieval ao son das ondas da universidade da Coruña.

A XXII FEIRA FRANCA MEDIEVAL DE BETANZOS será adicada a ti e aos tres Pedros, e no marco do 800º ANIVERSARIO DE BETANZOS tamén ocuparás un lugar especial no corazón das túas veciñas e veciños.

Desexamos, estimada María, a túa visita así como a de todas as persoas que habitan reinos ou repúblicas do mundo enteiro, sexan de perto ou de alén mar. Porque é ben merecida a ofrenda, e cantas máis almas se xunten, con maior forza resoarán, nos ceos e centenaria pedra, na túa voz as cantigas do noso ser.

Minha Senhor, María Peres A Balteira, agardando sexa do teu agrado o que as túas veciñas e veciños argallamos, recibe un afectuoso saúdo.

Asdo: Moncho Bouzas, integrante da NPG Nova Poesía Guitirica e do Grupo de Apoio á Vocalía de Cultura da Asociación Cultural Lar de Unta.


9 de xuño de 2019

O xornalismo de Lamas Carvajal

Xosé Ramón Pousa.-

Hai persoas que, aínda sendo cegas, teñen unha clarividente visión de futuro. E o caso de Valentín Lamas Carvajal, un ourensán que devolveu ao idioma galego a condición de lingua apropiada non so para as relacións persoais senón para a comunicación escrita. En 1876, nun país onde o 95 por cento da poboación utilizaba unha lingua proscrita, cuns índices de analfabetismo tremendos, e unha poboación rural dominante,  Lamas Carvajal co seu “Tio Marcos da Portela”, fixo do primeiro xornal en galego un auténtico “best seller” que triunfaba en todas as feiras do país, imprimindo ata 4.000 exemplares, e prolongando por máis de 12 anos o seu éxito.

“O Tio Marcos”, un labrego con chispa, personaxe extraído do Padre Sarmiento,  era unha publicación popular, dirixida a eses sectores maioritarios na Galicia do século XIX, sen acceso a unha cultura non xa de elites, senón básica. Un xornal que conectaba perfectamente coas súas preocupacións como campesiños, sintonizaba cos seus intereses, e utilizaba a sátira máis descarnada e a parodia como elementos de rebeldía contra o caciquismo e, principalmente, na figura encarnada por Bugallal, nunha sociedade esmagada por un centralismo terrible. Sempre había un paisano que o mercase e ilustrase aos demáis coa seu lectura pública.

O salto de Valentín Lamas Carvajal cara unha publicación periódica en galego e de tal éxito, hai 150 anos, sorpréndenos hoxe mesmo. Nunha sociedade como a galega que superou boa parte dos seus problemas de atraso secular, pero que non é quen de dar o paso definitivo para a dignificación do idioma propio. Aínda hoxe carecemos dunha estrutura de medios e de publicacións impresas en galego con calado suficiente.

Aparte da súa labor poética, a experiencia xornalística de Lamas comezara anos atrás coa publicación da revista “La Aurora de Galicia”, coa súa implicación no semanario “El Heraldo Gallego” e posteriormente en el “Eco de Orense”. Seguro que este coñecemento interno dos medios, para un home que tiña mesmo que ditar os seus artigos -case sempre a un dos seus fillos que o formateaba para a imprenta-, serviu de preparación para o seu gran proxecto pioneiro da prensa galega. Estamos ante un ser comprometido co país, dotado dunha excelente visión como xornalista, que utiliza a súa facilidade versificadora e o seu sentido do humor para conectar cun público ávido de que, por fin, alguén lle de a razón, recolla os seus sentimentos e os reforce a través da letra impresa, na mesma lingua que eles falan e que poucas veces se materializa na escrita.

De Lamas Carvajal sorpréndenme moitas cousas. El utiliza a técnica xornalística da entrevista: preguntas cortas seguidas dunha resposta, para formular todo tipo de problemas e situacións coas que se atopa un labrego do século XIX, gobiado polas rendas, endebedado cos usureiros, abocado a unha vida imposible ou mesmo á emigración incerta cara América. Preguntas simples e respostas frescas que, coma os versos de Rosalía, quedaban nas mentes campesiñas e eran reproducidas unha e outra vez.

Como punto forte do seu proxecto xornalístico, Lamas introduce a peza por entregas, como acontecía nas mellores publicacións da época coa literatura de cordel, publicando como un cadernillo do “Tío Marcos da Portela” o “Catecismo do Labrego”, o primeiro éxito da literatura galega que coincide co momento de maior expansión do periódico. Novamente, Lamas Carvajal innova, utilizando con respecto e admiración a máis pura técnica eclesiástica da repetición de conceptos directos e fáciles de entender, como no Catecismo católico, de tanto calado popular. Iso si, dándolle unha dimensión civil, a un novo credo social que, como os dez mandamentos, habían de chegar con forza a unha Galicia irredenta.

Hoxe, na Galicia do século XXI, aínda temos que desprendernos de moitos prexuízos e aprender daquel cego ourensán de tan longa visión, aprendendo da súa humildade, da capacidade de conexión cos máis desaxidos, para dunha vez rematar un proxecto que 150 anos despois aínda está moi lonxe de ser realidade: Unha Galicia con medios propios e en idioma galego. Toda unha lección a de Lamas Carvajal.

7 de feb. de 2019

Perfil literario de Beatriz Maceda



Carmen Ollero Novo.- Para recrear o perfil literario de Beatriz Maceda, o primeiro que fixen foi acudir as fontes máis fiables, os seus propios libros. Alí estaban: Man. O alemán de Camelle (2012), O álbum de Garrincha (2015), Cando John Lennon coñeceu a Valle-Inclán (2017). Pero tamén lin, e mesmo escoitei, as súas declaracións, as posturas que defende fronte a determinados retos e problemáticas actuais e que conforman un ideario que se verá reflectido, dun xeito ou doutro, na súa ficción. E unha das primeiras cousas que constatei é que Beatriz é unha escritora comprometida con determinadas causas, ou o que é o mesmo, coherente.

Para trazar este perfil servinme doutras lecturas previas, en concreto dos ensaios de Carmen Martín Gaite, O conto de nunca acabar, e de Virxinia Woolf, Unha habitación propia. Estas escritoras analizan a esencia, as motivacións e os impedimentos que todo o acto de escribir, narrar ou mesmo dicir implica, sobre todo se estamos a falar de mulleres escritoras.

Noveleira

Beatriz non só escribe novelas, ela é noveleira. Tomo este termo de CMG para referirme á tendencia a vivir a vida como se fose unha novela. Esta inclinación, que agroma na nenez, vai medrando paralelamente á necesidade de escoitar ou ler historias que nos acheguen a outros universos.

No caso de Beatriz, mestra, dona Marisa Pena; unha libreira, Pepita da Ponte; e unha bibliotecaria, Teresa van atender a curiosidade e o gosto pola pola evasión nos seus primeiros anos chairegos.

Aquela rapaza que devecía por escoitar e ler historias, tiña poucos xoguetes no seu cuarto infantil, para decepción das amigas que a visitaban, pero si moitos libros. E se de nena foi quen de coñecer a Jim Hawkins e explorar a Illa do tesouro, dar a volta ao mundo ou intimar co Principiño, quen lle ía impedir, de adulta, tratar co mesmo Valle-Inclán, e o seu dobre John Lennon.

Eu non lle preguntaría a Beatriz que literatura lle influíu na súa escrita, senón onde sitúa ela a fronteira entre vida e literatura, e sospeito que esa barreira, de existir, ha de ser ben difusa.

Beatriz e as xanelas

Esta necesidade de ler ou escoitar historias para logo contalas precisa un enfoque, unha perspectiva, e Beatriz atópaa nas xanelas.  Aínda que vos pareza unha parvada, unha muller asomada a unha ventá merecía non hai moito tempo certa desaprobación, censura, polo que implicaba de transgresión, de quebra do espazo pechado, doméstico, no que adoitaban vivir.

Sospeito que Beatriz fuxe desde sempre polas xanelas. E de novo, resúltame moi doado visualizar a aquela nena que mira pola ventá do pazo familiar para albiscar o castiñeiro centenario, o hórreo ou o paso das estacións na chaira, ou a muller que levanta á vista cara ao atlántico no seu ático coruñés, nunha especie de ximnasia mental previa á creación.

A xanela, esa percepción da realidade enmarcada, imprime tamén un determinado punto de vista, dende dentro para fóra, e terá a súa repercusión na técnica narrativa, determinará o uso do eu narrador, é dicir, as narración en primeira persoa pola que Beatriz Maceda ten clara preferencia.

O obradoiro da escritora

Seguindo co tema das xanelas, convídovos a botar unha ollada ao cuarto de Beatriz, ao seu obradoiro de escritora. Como boa filla única, non é moi aficionada a compartir o seu espazo, resistencia que só o seu fillo e unas poucas persoas moi ben queridas lograron vencer.

O tema do cuarto ten o seu aquel. Segundo Virxinia Woolf, as mulleres para escribir só precisan dúas cousas: cartos e unha habitación de seu. Parece unha obviade pero estamos a falar de independencia económica e persoal, e iso no caso das mulleres xa é outro cantar.

Non imos fisgar nas economías de Beatriz pero podemos botar unha ollada ao seu cuarto de traballo que ela define coma: “Un recuncho no dormitorio co mar en fronte. Ese mar herculino que é o que me dá un espazo infindo (…)

A mestra

Ás veces Beatriz é parca de máis coas palabras. Na lapela desde último libro defínese con dúas verbas: mestra e escritora. Xa está, todo dito. Mais eu penso que aparente simplicidade agocha a esencia de dúas vocacións complementarias, porque probablemente a mestra sexa quen de manter a atención dos seus alumnos grazas ao feitizo dunha lección, ou poño por caso unha historia, ben contada, mentres que a escritora nos quere sempre aprender algo. Non se trata dun afán moralizante, de sermón, senón dunha sutil pretensión didáctica, exemplarizante. 

E deste xeito, ao pairo das súas ficcións, Beatriz aborda nos seu libros temas como a marea negra do Prestige, o ecoloxismo, a educación na diferenza, a integración social dos inmigrantes, o feminismo, a movida dos 80 ou a teoría do esperpento.

Os interlocutores

A súa obra vén enmarcada na narrativa xuvenil, pero xa sabedes que as etiquetas sempre quedan curtas. Aínda que neste caso, o adxectivo xuvenil paréceme significativo xa que sinala outra das características da súa escrita: o destinatario.

Como boa mestra e, sobre todo, excelente nai dun rapaz, Beatriz escribe fundamentalmente para o seu fillo Nacho e para os seus alumnos e alumnos. Eles son os interlocutores primeiros da súas historias. E fixádevos que falo de interlocutores, e non xa de destinatarios, porque penso dunha transferencia de ficcións que sería nos seus inicios oral e recíproca, nun intercambio de gostos, historia ou intereses. 

Beatriz escribe para entreter ao seus interlocutores pero tamén para lles presentar outros heroes, que non superherois, outros modelos nos que atopar unha imaxe non estereotipada da masculinidade.

E deste xeito temos a Man, o ermitán de Camelle; Garrincha, o futbolista zambro; e nada máis e nada menos que Valle-Inclán ou John Lennon. Todos homes, rebeldes, rompedores, irredutibles nos seus plantexamentos vitais. Sen dúbida, bos espellos nos que ollarse.

A segadora

Neste afán de presentar outros modelos masculinos, asoma á cabeza a Beatriz segadora. Trátase dunha plataforma de crítica literaria feminista que nace “nace do exercicio de observar un panorama da crítica caracterizado polos silencios das voces das expertas, por lecturas sen explicitación da posición e pola falla de análise crítica dos textos das autoras”. O seu obxectivo é visibilizar as obras escritas por autoras e realizar novas lecturas da literatura en lingua galega fóra dos canons oficias, demasiadas veces patriarcais.

Outras segadoras son Andrea Nunes Briones, María Reymóndez, Marga Romero, Lara Rozados, Susana Sánchez Aríns, Emma Pedreira…  De seguro que lles agardan longas xornadas de traballo para debullar o gran de tanta palla.

Temos, entón, unha escritora comprometida, noveleira, ventaneira, mestra, nai contadora e segadora.  Espero que este cualificativos vos aporten algo novo sobre ela.

23 de set. de 2018

Un congreso sobre Prisciliano

Victorino Pérez Prieto.- Este mércores 19 de setembro comezou en Compostela un Congreso sobre Prisciliano organizado por un grupo de historiadores da USC. No dia do comezo vexo nun xornal galego unha reportaxe feita coa entrevista a dous dos seus organizadores ("Prisciliano más allá de la leyenda”). As súas primeiras afirmacións parecen referidas ao que eu teño dito e escrito repetidamente sobre este “mártir da intolerancia ibera”, que dixo Castelao situando o primeiro na súa “Alba de Groria”, este precursor da cultura galega e mesmo “a meirande personalidade” da historia galega para Otero Pedrayo. Na reportaxe, os organizadores falan pexorativamente da “lenda” de Prisciliano, alimentada cunhas crenzas metidas na memoria colectiva: un nacionalista mártir da patria galega, un feminista que daba pé a que as mulleres tiveran a mesma autoridade que os homes nas súas comunidades, un ecoloxista e líder dun movemento social, un teólogo ortodoxo e á vez un teólogo da liberación defensor dos pobres... e, para o colmo, o verdadeiro inquilino da catedral de Santiago. 
Estou de acordo na afirmación que fan de que “Prisciliano é probablemente a personaxe da historia antiga de Hispania da que temos máis e mellor información”. pero, ademais, nos meus libros defendo e xustifico con abundante aparato crítico e base científica —até onde é posible facelo, cos textos antigos dos que podemos dispor hoxe e os estudios científicos realizados nos últimos cen anos— esta valoración de Prisciliano como mártir, líder dun movemento social renovador, feminista e ecoloxista avant la lettre, teólogo ortodoxo e comprometido… ademais dun asceta e un renovador da Igrexa, xa en decadencia no século IV, desde que “se deitou nos brazos de Constantino”, que di sabiamente Curros. Fíxeno até o de agora en dous libros meus (Prisciliano na cultura galega. Un símbolo necesario, Galaxia, Vigo 2010, 2ª ed. 2012; Prisciliano, um cristâo livre. O seu eco na cultura galaico-portuguêsa, Novembro, Braga 1ª e 2 ed. 2017) e outro que editei cos traballos dun Curso de Verán que organicei coa Universidade Menéndez Pelayo (UIMP) en Ortigueira no ano 2010 (Prisciliano e o priscilianismo. Da condena á rehabilitación, Biblos, A Coruña 2012).
Pero isto parece que non ten valor para os historiadores que organizaron este congreso; como ocorre con tantas outras cousas que se organizan nas universidades galegas, que manifestan un claro prexuízo antigalego. Na información previa que se deu do Congreso dise que non se celebrou ningún congreso no estado desde un en Zaragoza no 1980, o curso de Verán da UIMP en Pontevedra en 1981 e o da Asociación O Galo en Compostela no 2006 (do que din que as súas actas permanecen inéditas, cando en realidade si se fixo no “Dossier Prisciliano” publicado en Terra e tempo, 153, 2010); esquecendo o Curso de Verán de Ortigueira (2010) que acabo de citar. En cambio, fálase dun curso da Universidade de Porto en 2010; un curso que en realidade non chegou a realizarse, e seino a ciencia certa porque eu ía participar nel a invitación dos organizadores... Parece que a información dos organizadores era escasa. Agardamos que aprendan algo máis co Congreso.
Terán que ver estes prexuízos contra Prisciliano como mito e símbolo necesario de Galiza —como teño reivindicado—  con que este curso de Compostela non ten en galego máis que o título —quizais por aquilo da subvención da Xunta, e porque se realiza nos locais do Consello da Cultura Galega— cando as conferencias e comunicacións están e español, francés e italiano? Evidentemente a asociacións como Amigos de Prisciliano e outras entidades culturais galegas, isto non lles gustou ren.
____________________
Victorino Pérez Prieto é teólogo e director de Estudos de Amigos de Prisciliano.

19 de set. de 2018

Pasaxe dun día inesquecible


Yolanda Novo Villaverde.- A fermosa e expresiva imaxe de Wozniak no cartaz anunciador do acto postmortem en lembranza de Ramón Chao Rego (Sempre Connosco!!) resultou premonitoria do logo acontecido nun lugar máxico de Vilalba. Ese Ramón rebelde voando ao ceo collido da súa moto, ante a admiración dos seres queridos que deixa -non sabemos se consternados ou cómplices de semellante trasnada fora de lugar e tempo- impregnaron, penso eu, esta senlleira despedida.

Alí, no Muíño do Rañego da súa Vilalba natal, o pasado 30 de xuño moitas persoas –ate máis dun centenar de toda Galicia-, encabezadas pola familia radicada en Francia, responderon ao dobre chamamento de Amigos de Prisciliano e mais do Instituto de Estudos Chairegos, coa finalidade de homenaxear e despedir ao noso fundador e presidente, Ramón Chao, na súa derradeira, sentida e prematura marcha.

O que comezou sendo unha xuntanza fraternal e familiar de tintes melancólicos en memoria do gran home, intelectual, amigo, compañeiro, pai, avó, artista das verbas, músico, axitador cultural e xornalista comprometido de prensa e radio, un galeguista universal, transformouse axiña nunha celebración que acadaba as mais brilantes e festivas cores (como tiña que ser, estando Ramón Chao polo medio e polas outras dimensións xa!). Así, as loubanzas e elexías mesturáronse coas anécdotas chispeantes e os risos; os maiores e vellos cos máis nenos; as mágoas cos saúdos e apertas agarimosas dos que non se vían hai tempo e tiñan en Ramón un referente común; as lembranzas coas novidades; a seriedade dos discursos coas músicas vitais e intensas.

Foi coma se pasado, presente e futuro dun vilalbés ilustre, e dos mundos que xerou na sua contorna, se deran cita e bailaran baixo a súa batuta, invisible pero certa. Aconteceu toda esta maxia aos sons folklóricos das gaitas e pandeiretas do grupo Buxos Verdes, aos acordes jazzísticos do dúo franco-vilalbés Caos -nada caótico, por certo- integrado por dous netos de Ramón, e coas cadencias e versos de Manu Chao, o fillo músico, que puxeron fin ao encontro interior, é dicir, baixo o teito do Muiño do Rañego. Toda unha estirpe de xente boa, coa matriarca Felisa á fronte, ía asomando discretamente en cada verba, en cada melodía, en cada silencio, en cada xesto.

Ao sairen ao bosque, os fulgores verdes das árbores e da vexetación, a calidez azul do ceo a piques de ter o seu sol no verán, a calor, a frescura brilante do río, as frores e achouchíos dos paxariños, foron quentando por dentro os ánimos da comitiva. Sentíase un bule-bule propicio ao delicioso paseo posterior ata o Piano Prisciliano, escultura en pedra ergueita dende 2015 en recoñecementp á querencia pola súa vila -e por Galicia- que amosou sempre Ramón, xunto cos seus dous amoriños: a música e a tradición priscilianista que pon en solfa á xacobea. Madia leva!!

Alí, ao carón do río Magdalena, nun dos seus recunchos, xa nadaban, inesquecibles, as cinzas do Ramón; e o cortexo adquiriu aires de romaría ao longo do Hectómetro Literario do Paseo dos Soños da Terra Chá, onde o “duende” inconformista, creativo, vitalista e pícaro do noso Chao a bo seguro conversa dabondo cos dos outros escritores chairegos tamén alí lembrados para sempre. Ao chegar ao piano, punto final do breve roteiro, a esposa Felisa, os fillos Antoine e Manu e demais familia de sangue, o cubriron cos seus brazos e aloumiños. E logo dunhas sentidas palabras do seu fillo Antoine en nome propio e de toda a familia, fixeron o mesmo as outras “familias” do escritor: amigos, admiradores da súa obra e traxectoria, priscilianistas, xornalistas, políticos e veciños de Vilalba. Pois o fillo da vila que fora pródigo por un tempo moi anterior, chegara a ser fillo do que estar moi orgulloso dende sempre.

Os Amigos de Prisciliano quedamos orfos do fundador desta iniciativa cultural e que fixera en 1997 o “Camiño de Prisciliano” en moto, acompañado noutra polo fillo Manu. Mais o espírito do mellor ‘pop’ contracultural, a rebeldía contra os desmáns dos poderosos avariñentos, o sentido crítico do maio do 68, o amor ao amor, a exaltación da vida e dos seus fulgores, a alegría como forma de resistencia, e outras moitas ensinanzas resilientes e rebeldes do tándem Prisciliano-Chao, perviven e pervivirán.

Agora o fan da man doutro Ramón, o seu prezado Moncho Paz, novo presidente -por expreso desexo de Chao- desta rede activista, multicultural e altermundista, testamentario simbólico do seu gran amigo e mestre, e home feito nos moldes e nos mimbres do tamén amigo Ignacio Ramonet, que asume a presidencia honorífica.

Eu nunca asistira a un funeral profano tan gozoso e cheo de vida. O querería para min…  se Deus e Prisciliano o permiten, por suposto!

____________________________________________
Yolanda Novo Villaverde é secretaria de Amigos de Prisciliano.

31 de xul. de 2018

Un novo horizonte para a lingua galega

Moncho Paz.- O vindeiro mes de xullo cúmprense trinta e cinco anos da entrada en vigor da lei de normalización lingüística de Galicia. Tivemos, pois, tempo dabondo para avanzar bastante máis do que o fixemos ata agora no uso progresivo do galego nos distintos eidos, en sintonía co espírito da norma e o esforzo construtivo de recuperación da nosa personalidade colectiva.

Pertenzo á primeira xeración que recibiu con ledicia a chegada da lingua galega ao ensino, un feito que nos fixo tomar conciencia de que a súa aprendizaxe é un dereito e un deber para calquera cidadán, e así debería entenderse tamén por parte dos poderes públicos. Con esta idea, cómpre definir políticas dinámicas que fomenten o seu uso nos diferentes sectores (educación, xustiza, sanidade, economía...), de tal xeito que estea máis presente nas actividades mercantís, publicitarias, culturais, asociativas, deportivas e outras.

Moitas persoas da miña xeración adoptamos un forte compromiso coa lingua; pero trinta e cinco anos despois decatámonos de que aínda estamos moi lonxe da meta. Hai que aprobar materias pendentes, entre elas a actitude dos medios de comunicación co idioma, pois o castelán segue a ser a lingua predominante para ver a televisión, escoitar a radio ou ler a prensa. Non se trata só de publicar portadas en galego coincidindo con datas sinaladas, coma o Día de Galicia ou as Letras Galegas. Iso é un folclorismo. Así o reclama a Asociación de Medios en Galego, que lamenta a discriminación da Xunta de Galicia sobre os medios escritos na nosa lingua con respecto aos que o fan en castelán. E teñen razón.

Na actualidade o castelán é a idioma maioritario en Galicia, segundo os datos recollidos nos informes publicados recentemente pola Real Academia Galega e o Consello da Cultura. Chama a atención o feito de que nos últimos anos disminuíse o número de galegofalantes nas grandes vilas e cidades, sobre todo nas novas xeracións. Isto débese, en boa medida, ás modificacións lexislativas postas en marcha polo Goberno de Núñez Feijóo, en especial o decreto do plurilingüismo, que entrou en colisión co natural desenvolvemento da lei de normalización lingüística e o fomento do uso progresivo do galego, rachando co consenso político acadado no seu día por todos os partidos con representación no Parlamento de Galicia.

Trinta e cinco anos despois, leo as noticias na prensa e, en liñas xerais, soamente vexo declaracións de intencións cheas de palabras baleiras de contido. Non hai un plantexamento serio e rigoroso. O dano feito con aquel decreto foi recoñecido indirectamente hai poucos días polo conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, Román Rodríguez, cando avanzou a próxima presentación dun “plan para potenciar o uso do galego entre a mocidade”. Estamos a tempo de salvar ao noso idioma? A responsabilidade de esixirllo á Xunta é de todos, chegou o intre de rematar coas políticas erráticas e actuar con decisión e firmeza para reivindicar a riqueza do patrimonio lingüístico galego, evitando a desintegración da nosa identidade coma pobo.

17 de maio de 2018

Saúde, República!! (1)

Anxo Ferreiro Currás.- O 14 de abril imos celebrar ou simplemente lembramos o 85º cabodano do nacemento da Segunda República. Foi un dos acontecementos históricos que sucedeu en España, celebrado con máis esplendor, alegría e esperanza en todos os pobos, sobre todo entre os pobres, campesiños, clase traballadora, intelectuais, un número para ter en conta de clérigos e tamén, non se espanten,de algún bispo.


Para coñecermos a nosa historia da República e da guerra civil, que acabou con ela, non hai máis remedio que ir ás fontes. Primeiro, as escritas e documentais, non polos vencedores, senon polos historiadores e investigadores que sacaron dos fondos, escondidos largo tempo, a verdade. Segundo, as testemuñas de xente que aínda vive, tanto tempo agachadas no silencio e esquecemento forzoso, e que nestes tempos, demasiado tarde xa, que rachou ese silencio, rompeu o medo e falou e aínda sigue a falar, como libros vivos só é necesario estar a escoita desta xente que na longa noite de pedra tanto sufriu; como exemplo desta segunda fonte poño estes dous libros: Os anos do medo e Un cesto de mazás, que acabo de ler. Terceiro, a outra fonte é a dos antropólogos que descobren con moito coidadiño e veneración os restos das vítimas que aínda xacen en lugares ignotos debaixo da terra nos montes, cunetas e á beira, fóra, dos cemiterios; e aquí poño como exemplo a equipa de Ponferrada, que hai pouco tempo ven de recibir unha boa axuda dunha persoa do estranxeiro, do contrario tería que pechar a labor, pois xa sabemos que este goberno en funcións non funcionou nin estaba por esas, e tamén outro exemplo é o de Darío Rivas, que despois de desenterrar á seu pai, vítima do franquismo, retornou para Bos Aires, a súa segunda patria, para denunciar os crimes de lesa humanidade na Querella Argentina, pois aquí non lle admitiron facelo . A Memoria Histórica ten en conta o consello de Xosé Manuel Carballo, pois non se trata de “levantar a terra e botarlla enriba aos outros”. Non, non se trata pois de vinganza, trátase de dignidade e xustiza para tantas persoas asoballadas. 


Todo isto ven ao caso de que aínda hai unha crenza bastante xeneralizada, e non sen razón, pois os suxeitos desa crenza foron, ou fomos, aprendidos por activa e por pasiva durante tantos anos, de que a culpa de todos os crimes e da guerra civil tívoa a II República. E xa que nestes intres están a tratar o tema da Monarquía ou República nos plenos municipais de Ferrol e Narón con distintos resultados, a desaprobación do primeiro e a aprobación do segundo. Non cabe dúbida de que a Monarquía actual está baseada nos principios fundamentais do réxime franquista que a transición non fixo máis que ratificar a súa herdanza e coa aprobación referendada; despois dunha ditadura tan longa, xa nos parecía que gozar da democracia era estarmos na gloria. “Que outra cousa –din os pais desa democracia– se podía facer?”. Ben sabemos que a transición exemplar non deixou de ser un amaño para que o franquismo seguira .

Mais chegou a Lei da Memoria Histórica do 2007, que aínda que resultou ben raquítica na práctica, e esquecida polo goberno actual, condena, emporiso, o franquismo, facendo súa a condena da Asemblea Parlamentar do Consello de Europa (PACE) (17 de marzo de 2006) que así mesmo condena con firmeza as múltiples e graves violacións dos Dereitos Humanos cometidos en España polo réxime franquista de 1939 a 1975. No art. 8 esta Asemblea pide ao Comité de Ministros: “que proclame unha declaración oficial de condena internacional do réxime de Franco e declara a data do 18 de xullo de 2006 como Día oficial de condena do réxime de Franco no 70 cabodano do golpe de Estado e do comezo da guerra civil”. Mesmo parece que se trata de un arrepentimento por aquela hipócrita actitude de “non intervención” de Francia e Gran Bretaña. Pois deixaran sen apoio á República Española en 1936.

Polo tanto, non é para repensar que institucións saídas do franquismo, entre elas a monarquía, teñan que pasar pola criba de que “o pobo é quen ordena”? Sabemos que son estes momentos problemáticos do paro, das eleccións..., mais o pensar non ocupa lugar, e que non se pode ter medo a que veña o pobo a tomar decisións. Está claro que se o franquismo, que exterminou a República polo golpe inxusto e criminal de Estado e pola guerra civil que inventaron eles, foi condenado legalmente, é ben certo que a quen non lle pertence decidir o relevo do novo réxime non é ao amaño que tiña xa feito o ditador condenado. Non sei se me estou pasando ou se a miña exposición leva ben os fíos da argumentación e as conclusións. De todas formas queda outra segunda parte, sen ánimo de cansar ao respectable. 

14 de abr. de 2016

Non é un venres calquera

Iván García Calaza.- Para moitos será outro venres no almanaque, sen nada máis especial ca estar ás portas dunha fin de semana. Quizais nunca llelo dixeron (a min tampouco) e por iso agora non o saben. Xa é habitual que adoitamos valorar o de fóra e non o da casa. Pasa con todo: co cine, ca literatura, cos destinos de viaxe ou ata cos xogadores de fútbol. É certo que non hai que xeneralizar, pero haille que dar importancia o que si a ten.
Non sei se no 1916 o catro de marzo cadrou a venres, o que si é que hoxe hai cen anos naceu o Heraldo de Villalba. Non só Madrid tivo o seu heraldo. E naceu nunha das vilas máis xornalísticas da primeira metade do século XX. Vinte publicacións saíron a rúa neste período na capital da Terra Chá ata o estalido da Guerra Civil. El Eco de Villalba, El Ratón, La Voz Campesina, El Vigía Villalbés ou Azul y Blanco foron os antecedentes da publicación de máis duración por terras vilalbesas, Heraldo de Villalba (1916-1931).
Antonio García Hermida foi o fundador do xornal que hoxe está de aniversario. Aínda que xa fora o impulsor de Azul y Blanco, “o heraldo” constituíu a súa publicación máis relevante. Ademais coincidiu a súa fundación co ano no que xurdiron as Irmandades da Fala das que García Hermida foi secretario da Irmandade de Vilalba.
Supoño que García Hermida non contaba cando saíu o primeiro número do heraldo que aquilo ía dar para 285 números máis. O Heraldo de Villalba publicábase dúas veces ao mes e tiña por subtítulo na súa cabeceira “periódico defensor de los intereses de la comarca villalbesa”. Na vila vendíase a dez céntimos o número solto e a unha peseta o semestre.
Probablemente hoxe en ningunha escola, nin sequera nas de Vilalba, se mencionase esta data (ogallá que si). Sendo así tampouco se nos pode botar a culpa de que sexamos uns ignorantes da nosa historia, mais si que se nos ten que culpar de non facer nada para remedialo. Agardo que para o 2031, cando se cumpran cen anos do peche de Heraldo de Villalba (12 de abril), poidamos profanar nós mesmos algo similar ao que dicía a cabeceira de García Hermida “defensores dos intereses da comarca vilalbesa”.

4 de mar. de 2016

Pepe Chao, visto por Anxo Ferreiro

Pepe Chao, na súa etapa en Sta. Mariña

Anxo Ferreiro Currás.- Con  moito gusto respondo, con estas letriñas dedicadas a Pepe Chao, á petición que me fai Moncho Paz de un artigo para o periódico A Voz de Vilalba. E digo con moito gusto porque fun seu seguidor unhas veces máis achegado  e outras máis alongado aínda que sempre admirador seu, como rural da parroquia de Boizán  a un urbán da vila de Vilalba, unidos polo pequeno anaco da estrada N-634,  chegando a compartir pastoral na contorna de Ferrol.

Para min Chao foi: indispensabel, escaso e sobrado. Explícoo. Foi indispensabel cando pasou xa coma un lóstrego nos poucos anos polo Seminario de Mondoñedo; despois nese tempo meu de aprendiz de crego irlle ver a súa forma nova de ser cura na parroquia Sta Mariña do Vilar de Ferrol; a chamada que me fixo para irmos compartillar na equipa das parroquias do cincho de fóra portas nesta cidade departamental e obreira; a súa perspectiva renovadora da Igrexa que alumaba horizontes abraiantes na doutrina do Vaticano II, na pastoral da Igrexa como pobo de Deus, que anuncia a Boa Nova do Evanxeo. Naquel tempo, a finais dos cincuenta, veu traer a Ferrol un novo comportamento do crego na parroquia coa supresión dos estipendios da misa e dos sacramentos, coa rachadura da veneración do “don” do crego sentíndose un veciño máis, Pepe Chao, coa xente deste pobo de Santa Mariña do Vilar, que convidaba ao crego a comer o caldo como un máis da familia. Tivo sona a renovación litúrxica coa participación dos fieis  ao redor da mesa da Eucaristía, pois xa non se chamaba Misa, pois deixaba de ser unha obriga e ter valor pecuniario para pasar a ser o encontro dos irmáns a carón do Evanxeo e compartindo o Pan da Cea do Señor. Mais isto levaba consigo deixar de ser opio do pobo que din os marxistas e facer da vivencia relixiosa un compromiso profético de denuncia da problemática obreira, dos abusos sociais, concretamente do franquismo: penas de morte que aínda seguía a practicar a ditadura nos anos sesenta e setenta do século pasado, torturas que practicaban nas comisarías até tal punto que vítimas acabaron coa vida neses antros policiais, que o tapaban todo con certificados de suicidios; cárceres e condenas duras contra os promotores de sindicatos clandestinos que denunciaban tanto abuso social e político. A todo isto algúns cregos comprometidos responderon coas denuncias puntuais con valentía e loita xa serodiamente, todo hai que dicilo, aínda que en pago non deixaron de sufrir cárceres, multas, desprestixio e calumnias, sen ter, en xeral, a defensa dunha xerarquía española que seguía a defender a ditadura. Todo isto  pódese comprobar amplamente no libro de Rosa Cal, Curas contra Franco (Embora, Ferrol, 2012).

E foi aquí onde o noso Chao se sentiu sen forzas e sen gañas de loita nun campo que a el non se lle daba. Escaso, emporiso, pareceume a min, cando os compromisos de rachar co nacional catolicismo e acoller a todos os movementos perseguidos pola ditadura de Franco, sobre todo nos movementos obreiros e en concreto CC.OO. Non chegou a comprender ben o traballo do seu compañeiro Vicente Couce. Emporiso, Chao sufriu persecución por verse mesturado en compromisos sociais que el non vía, e tivo que ir acompañado de Vicente ao TOP, Tribunal de Orden Público, un tribunal que traballou arreo na ditadura. Chao foi absolto e Vicente sufriu cárcere na prisión concordataria de Zamora. Deste tempo é unha pintada humilde mais reivindicativa nos muros do cuartel da Guardia Civil, moi cerca da parroquia, que durou  tempo e que dicía simplemente: José e Vicente. Para Chao resultou ser unha pexa por verse afastado da estela eclesiástica cara o bispado. Non valeron de moito, mellor dito de nada, as firmas e apoios na Galiza enviadas á Nunciatura para promovelo á mitra en tempos axeitados do papa Paulo VI. Deixou despois Santa Mariña para desenrolar un traballo, outra vez máis abraiante, de intelectual e promotor da Galiza. Non hai moito tempo volveu a Santa Mariña para recibir unha homenaxe daquel pobo benquerido, e ver a Igrexa pechada por ameazas de ruína que no seu tempo ampliara sobre unhas bases moi deficientes pola falla de cimento do nacional catolicismo, (que o lector pode entendelo literal ou metafóricamente). “De alí aínda –din- rezuma a labor comunitaria e reivindicativa na parroquia de Santa Mariña”. Nesta igrexa tamén quedou unha obra de arte ben fermosa que se se mira polo ollo da pechadura ou polas regandixas da porta vese  O Pantocrator de Segura Torrella mesmo no ábside  detrás da Mesa da Eucaristía. 

Neste campo da súa labor intelectual foi sobrado, tamén para min con grande admiración. Abraiou no comezo da democracia co libro LA IGLESIA EN EL FRANQUISMO, 1976. Libro tamén “indispensabel -en palabras de Xulio Lois- para coñecer a Igrexa de Franco”. A este tema aínda lle engadiu no mesmo ano outro libriño popular titulado La Iglesia que Franco quiso, editado por Mañana, D. L;  Iglesia y Franquismo. 40 anos de Nacional-Catolicismo, 3C3 Ditores, 2007.  E non deixou de tratar o tema teolóxico do integrismo co libro Marcel Lefebvre. Un integrismo histórico. Participou en revistas internacionais en temas teolóxicos, eclesiásticos e sociais.

Mais, convertido ao galeguismo, destacou sobradamente na súa labor inmensa de  intelectual na Igrexa Galega, nos movementos galeguistas da Asociación Irimia, na revista IRIMIA  e nas Romaxes de Crentes Galegos. Nesta nosa Igrexa galega que non acaba, ou aínda non comeza, de asumir a galeguización da súa pastoral, non deixa de haber algúns grupos testemuñais que Chao alimentou coa súa bibliografía: Por aquí chégase a Galicia editado por 3C3 Editores, 2012; Itinerario de conciencia galega, de 2014; A Biblia popular galega, do 2004; Historia do pobo de Xesús, edicións do Castro, 1987. O tema sexual e celibato e a homosexualidade foi desenrolado nos seus libros, contrarrestando aquelas prédicas do bispo de Mondoñedo, Mons. Gea Escolano,  O sexo. A muller e o crego, 2004; A condición homosexual, 1999.

E na Galiza atópanse os dous irmáns Chao, José e Ramón, co tema de Prisciliano. Ramón facendo en moto o camiño de investigación de Prisciliano dende Tréveris, onde Prisciliano sufrira o martirio, pasando por Tours, até Santiago, camiño que recorreran os seus discípulos para traer o seu corpo a Galicia. Como bo presaxio, nesta camiño á Terra ven acompañado do seu fillo Manu Chao, que estaba a pasar unha depresión pola rachadura do conxunto  Manu Negra, confesándolle a seu pai: “presiento que mi salvación está en Galicia”. E deste percorrido escribe o libro O Camiño de Prisciliano (Espiral Maior, A Coruña). Ramón sigue a promover esta figura para Galiza (www.prisciliano.eu). Un pouco antes xa Pepe Chao escribira Prisiciliano, profeta contra o poder (Promoción Culturais Galegas de A Nosa Terra, 1999). Estes dous libros son estudos moi interesantes para coñecer este personaxe do século IV transcendental para Galicia, primeiro mártir que executaron as mesmas autoridades eclesiásticas. E con clara proba histórica na competencia de Santiago. Xa enfermo tivo forzas aínda para escribir un interesante ensaio A Humana Fraxilidade, editado por Irimia.

En Vilalba, o seu pobo natal, recibiu homenaxes para que perdure a súa memoria entre os vilalbeses fachendosos de termos como amigo e compañeiro ao noso irmán Pepe Chao. 

5 de feb. de 2016