A volta a Ítaca de Pastora Veres
3 de set. de 2021
Día dos Medios en Galego: Para eles
9 de feb. de 2021
Alúgase
26 de ago. de 2019
Carta aberta a María Balteira
Moncho Bouzas.-
Estimada María Peres A Balteira:
Permíteme o atrevemento de dirixirme a ti, mais como en breve comprenderás moitos son os motivos que me empuxan a isto.
Ti viviches oito séculos atrás, e transitaches o bulicio do peirao e as rúas da cidade de Betanzos que conformaches, que este ano 2019 se conmemora a si mesma pola súa fundación, poñendo no centro de interese o teu tempo.
Teño que dicirche, que desde o século XIII até entrado o século XX pouco ou nada soubemos de ti. Mais nese século as sociedades europeas todas, a través das súas universidades, foron descubrindo no campo de estudo das literaturas e idiomas unha personaxe literaria sobranceira, no que actualmente é considerada internacionalmente a idade de ouro da literatura galego-portuguesa.
Maxistralmente representabas as cantigas, como expresión artística da máis destacada das soldadeiras, capaces de conxugar poesía, música, canto e danza, que chegaron aos nosos días no territorio do Reino de Galiza.
Tamén ten relevancia ao longo destes oito séculos, que o Reino de Portugal difundiu o teu idioma aos cinco continentes. En todos eses lugares as cantigas de amor, amigo, escarnio e maldizer, tamén as tensóns e pastorelas son o berce das súas literaturas, e como tales consideradas monumentos literarios de incalculable valor.
Como comprenderás, o interese en ti e nos xograres e trobadores que contigo crearon a arte que nos foi legada, é inmenso e as mentes máis lúcidas adicaron moito tempo e esforzo ao estudo da túa figura.
Agora no século XXI sabemos que non só eres unha personaxe literaria, sabemos que eres unha muller real de carne e óso.
Naciches en Armea (actual concello de Coirós), de orixe fidalga renunciaches ao estreito papel que ás mulleres do teu tempo lle era asignado. Elixiches a libertade que o ámbito artístico che proporcionou, fuches a soldadeira máis cobizada e de maior prestixio das cortes dos reis Fernando III e Alfonso X “O Sabio”. Tamén sabemos que como integrante dos círculos de poder máis elevados do reino, exerciches de embaixadora e diplomática, chegando mesmo a evitar coa túa mediación guerras e desencontros.
Foi de tal magnitude a túa relevancia, que os xograres e trobadores coetáneos teus, organizaron ciclos para crear contra ti as cantigas de escarnio máis incisivas e as cantigas de maldizer máis obscenas.
María, eu fáloche desde o século XXI e honestamente che digo que sabemos discernir, polo que tes que saber que eres recoñecida mundialmente como unha personaxe histórica de primeira magnitude, e por iso sentimos orgullo e fachenda.
Así, nas terras de Betanzos as súas xentes xuntámonos para que en todos os lugares dos reinos todas as persoas saiban de ti, e se beneficien da referencia dunha muller brava. Tamén da obra literaria dos xograres Pero d´Armea, Pero d´Ambroa e do trobador Pedr´Amigo de Sevilha. Todos eles betanceiros como ti, que se ben como francamente demostran algunhas das súas cantigas, houbo momentos nos que se erixiron en inimigos teus, comprenderás que a súa poesía ao igual que ti mesma, sodes para nós un tesouro que recibimos na súa totalidade coa responsabilidade da súa custodia por vós, polo hoxe e polo mañá.
Non podemos negar que chegas aos nosos días envolta no manto do escarnio e o maldizer, mais é posible concertar as nosas forzas ao ritmo das cantigas de amor e amigo para ti. Estamos a organizar un ciclo dedicado a ti, de signo ben diferente aos do século XIII, coa participación como daquela de poetas, mais tamén de toda persoa que comparta con nós a oportunidade de honrarche.
Ao noso ciclo, chamámoslle PROXECTO MARÍA BALTEIRA e tes que saber que con santo e sinal da Balteira non houbo porta que non se abrise.
Cóntoche:
-As túas paisanas e paisanos de Armea, a través da Asociación Cultural Colantres (Coirós), acollerán unha andaina popular até o lugar da casa natal e na que tamén estivo o teu amigo Pero d´Armea.
-As boas xentes de Guitiriz organizarán a través do grupo NPG, Nova Poesía Guitirica recitais de poesía en honor a vós.
-As paisanas e paisanos de Pero d´Ambroa e Pedr´Amigo de Sevilha, a través da Asociación de veciñas e veciños de Ambroa (concello de Irixoa), crearán unha festa da poesía na igrexa de San Tirso de Ambroa, na que foi bautizado o xograr Pero e na que resoou a voz do trobador Pedro exercendo de cura.
-As túas paisanas e paisanos da vila de Betanzos, na cidade Vella difundirán o coñecemento sobre vós e a vosa poesía, a través da Asociación Cultural Lar de Unta con centos de dípticos informativos desde o seu local social.
-Realizaranse representacións teatrais nas prazas, rúas e lugares para darvos a coñecer.
-A carón do pórtico da gloria da igrexa de Santiago, ofreceremos desde a taberna musical máis animada da vila, O Lanzós, un concerto de música medieval.
-Reunirémonos arredor de charlas e conferencias nas que participará a escritora Marica Campo (autora da novela Confusión e Morte de María Balteira), o escritor Manuel Portas (autor da novela Lourenço, xograr), acompañados do estudoso Alfredo Erias (director do Museo das Mariñas).
O filólogo Eduardo Maragoto (do Portal Galego da Língua e presidente da AGAL) e Xulio Loureiro (profesor de galego en Betanzos).
Tamén a profesora e estudosa da lírica medieval, a betanceira Concha Delgado e o profesor e estudoso da literatura galega Xosé Ramón Pena, betanceiro afincado nas terras da universidade do mar de Vigo.
-O Centro Ramón Piñeiro para o estudo das humanidades, cede para a súa difusión a totalidade da obra dos autores betanceiros, así como as cantigas que outros trobadores como Alfonso X “O Sabio” escribiron téndoche como protagonista.
-A Fundación Luís Seoane, cede o grabado do gran pintor galego feito para ti, para que sirva de imaxe do Proxecto María Balteira.
-A Editorial Biblos editará coa colaboración dos Concellos de Coirós, Irixoa e Betanzos un poemario prologado por Concha Delgado, para que as vosas cantigas estean sempre á nosa disposición nos nosos fogares, escolas e bibliotecas. Nunha edición a cargo de Manuel Ferreiro, estudoso da lírica medieval ao son das ondas da universidade da Coruña.
A XXII FEIRA FRANCA MEDIEVAL DE BETANZOS será adicada a ti e aos tres Pedros, e no marco do 800º ANIVERSARIO DE BETANZOS tamén ocuparás un lugar especial no corazón das túas veciñas e veciños.
Desexamos, estimada María, a túa visita así como a de todas as persoas que habitan reinos ou repúblicas do mundo enteiro, sexan de perto ou de alén mar. Porque é ben merecida a ofrenda, e cantas máis almas se xunten, con maior forza resoarán, nos ceos e centenaria pedra, na túa voz as cantigas do noso ser.
Minha Senhor, María Peres A Balteira, agardando sexa do teu agrado o que as túas veciñas e veciños argallamos, recibe un afectuoso saúdo.
Asdo: Moncho Bouzas, integrante da NPG Nova Poesía Guitirica e do Grupo de Apoio á Vocalía de Cultura da Asociación Cultural Lar de Unta.
9 de xuño de 2019
O xornalismo de Lamas Carvajal
Xosé Ramón Pousa.-
Hai persoas que, aínda sendo cegas, teñen unha clarividente visión de futuro. E o caso de Valentín Lamas Carvajal, un ourensán que devolveu ao idioma galego a condición de lingua apropiada non so para as relacións persoais senón para a comunicación escrita. En 1876, nun país onde o 95 por cento da poboación utilizaba unha lingua proscrita, cuns índices de analfabetismo tremendos, e unha poboación rural dominante, Lamas Carvajal co seu “Tio Marcos da Portela”, fixo do primeiro xornal en galego un auténtico “best seller” que triunfaba en todas as feiras do país, imprimindo ata 4.000 exemplares, e prolongando por máis de 12 anos o seu éxito.
“O Tio Marcos”, un labrego con chispa, personaxe extraído do Padre Sarmiento, era unha publicación popular, dirixida a eses sectores maioritarios na Galicia do século XIX, sen acceso a unha cultura non xa de elites, senón básica. Un xornal que conectaba perfectamente coas súas preocupacións como campesiños, sintonizaba cos seus intereses, e utilizaba a sátira máis descarnada e a parodia como elementos de rebeldía contra o caciquismo e, principalmente, na figura encarnada por Bugallal, nunha sociedade esmagada por un centralismo terrible. Sempre había un paisano que o mercase e ilustrase aos demáis coa seu lectura pública.
O salto de Valentín Lamas Carvajal cara unha publicación periódica en galego e de tal éxito, hai 150 anos, sorpréndenos hoxe mesmo. Nunha sociedade como a galega que superou boa parte dos seus problemas de atraso secular, pero que non é quen de dar o paso definitivo para a dignificación do idioma propio. Aínda hoxe carecemos dunha estrutura de medios e de publicacións impresas en galego con calado suficiente.
Aparte da súa labor poética, a experiencia xornalística de Lamas comezara anos atrás coa publicación da revista “La Aurora de Galicia”, coa súa implicación no semanario “El Heraldo Gallego” e posteriormente en el “Eco de Orense”. Seguro que este coñecemento interno dos medios, para un home que tiña mesmo que ditar os seus artigos -case sempre a un dos seus fillos que o formateaba para a imprenta-, serviu de preparación para o seu gran proxecto pioneiro da prensa galega. Estamos ante un ser comprometido co país, dotado dunha excelente visión como xornalista, que utiliza a súa facilidade versificadora e o seu sentido do humor para conectar cun público ávido de que, por fin, alguén lle de a razón, recolla os seus sentimentos e os reforce a través da letra impresa, na mesma lingua que eles falan e que poucas veces se materializa na escrita.
De Lamas Carvajal sorpréndenme moitas cousas. El utiliza a técnica xornalística da entrevista: preguntas cortas seguidas dunha resposta, para formular todo tipo de problemas e situacións coas que se atopa un labrego do século XIX, gobiado polas rendas, endebedado cos usureiros, abocado a unha vida imposible ou mesmo á emigración incerta cara América. Preguntas simples e respostas frescas que, coma os versos de Rosalía, quedaban nas mentes campesiñas e eran reproducidas unha e outra vez.
Como punto forte do seu proxecto xornalístico, Lamas introduce a peza por entregas, como acontecía nas mellores publicacións da época coa literatura de cordel, publicando como un cadernillo do “Tío Marcos da Portela” o “Catecismo do Labrego”, o primeiro éxito da literatura galega que coincide co momento de maior expansión do periódico. Novamente, Lamas Carvajal innova, utilizando con respecto e admiración a máis pura técnica eclesiástica da repetición de conceptos directos e fáciles de entender, como no Catecismo católico, de tanto calado popular. Iso si, dándolle unha dimensión civil, a un novo credo social que, como os dez mandamentos, habían de chegar con forza a unha Galicia irredenta.
Hoxe, na Galicia do século XXI, aínda temos que desprendernos de moitos prexuízos e aprender daquel cego ourensán de tan longa visión, aprendendo da súa humildade, da capacidade de conexión cos máis desaxidos, para dunha vez rematar un proxecto que 150 anos despois aínda está moi lonxe de ser realidade: Unha Galicia con medios propios e en idioma galego. Toda unha lección a de Lamas Carvajal.
7 de feb. de 2019
Perfil literario de Beatriz Maceda
Carmen Ollero Novo.- Para recrear o perfil literario de Beatriz Maceda, o primeiro que fixen foi acudir as fontes máis fiables, os seus propios libros. Alí estaban: Man. O alemán de Camelle (2012), O álbum de Garrincha (2015), Cando John Lennon coñeceu a Valle-Inclán (2017). Pero tamén lin, e mesmo escoitei, as súas declaracións, as posturas que defende fronte a determinados retos e problemáticas actuais e que conforman un ideario que se verá reflectido, dun xeito ou doutro, na súa ficción. E unha das primeiras cousas que constatei é que Beatriz é unha escritora comprometida con determinadas causas, ou o que é o mesmo, coherente.