Amosando publicacións coa etiqueta vilalba onte e hoxe. Amosar todas as publicacións
Amosando publicacións coa etiqueta vilalba onte e hoxe. Amosar todas as publicacións

Vilalba onte e hoxe: A Fonte


Mario Paz González.-

A terra, a auga, o ar, o lume. A auga, fría como a terra, húmida como o ar. A auga, entre o lume e o ar, mais perto da terra. A auga, centro de todo, comezo e fin das cousas porque dela xurde a vida. A auga na que nos sumerximos na procura da pureza, da perfección, da renovación. A auga fecundadora. A auga entre a vida e a morte. Auga és e en auga vaste converter, irá abandonando o teu corpo até quedares seco, murcho, baleiro, porque a auga fluirá a algures, como a vida. A auga, insondable fonte, de xuventude, de sabedoría, de inmortalidade, de vida. Auga corrente, encorada, turbulenta, morta, salgada, nidia, porca, doce, purificadora, fonda… A auga.

Pero é a fonte quen trae a auga. É a fonte quen nos achega con ela a vida e máis a liberdade do seu discorrer. É por iso que as fontes adoitan estar no centro dos patios, dos claustros, das prazas. A auga flúe da fonte, vén onda nós e logo vaise. Segue o seu camiño. Pero a fonte fica queda connosco, como un lugar para o repouso, un lugar para a paz, como un templo pagán para a contemplación da vida, da auga. As fontes son as catedrais da auga, erixidas para o seu culto, para a súa adoración.

Se hai en Vilalba unha fonte sobranceira esa é a da Porta de Cima. Porque marca unha linde no confín da vila. Alomenos nese confín que fica na memoria de moitos, os máis vellos, cando máis aló dela xa non había nada, agás a pradaría, o monte, a chaira.

Esa é, se cadra, a lembranza que volta hoxe a moitos ao ollar a primeira destas dúas fotos. Esa na que a fonte parece emerxer, como unha campa, coa súa lousa tallada, de entre as pedras máis rudas do piso e máis do alto valado que a circunda coma se quixese apresala, coma se non quixera deixar que fuxira coa auga que leva. A auga que a leva.

Son rechamantes na imaxe as rapazas e máis o pequeno, coas súas sellas hoxe tan irreais, tan de postal ou de bibelot. Unha delas sostena ergueita na cabeza dese xeito tan enxebre que xa case non se ve nin sequera en días de feira. Dalgunha maneira, talvez difusa, percíbese un lene contraste entre as poses de todas elas –coas mans nos cadrís, os traxes co pano na cabeza e eses mandís sobre un número impreciso de saias– cunhas faces que semellan moi cedo torradas polo sol e o traballo duro, unhas faces co aceno adusto, entre o receo perante o descoñecido da cámara e o sorriso do que intúe un mundo novo, promisorio e, se cadra, aínda demasiado lonxano.

A segunda foto foi tomada o pasado inverno, cando a neve nos deparou esa estraña transformación da Chaira -que se ven repetindo case cada quince anos- nunha paisaxe nova, nunha estepa como a que percorre eternamente Yuri Zhivago na procura de Lara mentres soa a música de Maurice Jarre. Os signos do paso do tempo son máis que evidentes. Uns lenes fíos eléctricos asucan a esquina dereita da fotografía. O muro dese lado e a árbore da esquerda medraron. A paisaxe espida do fondo trae agora a imaxe de moitas casas novas e ata dunha grúa símbolo dunha especulación inmobiliaria que veu frear a crise económica antes de que todo o planeta fora recalificado. O ceo segue a ter a cor cinsenta do inverno mentres a farola agarda queda, a piques de prender, e unha varanda e unha escaleira cumpren a súa función necesaria fronte ás barreiras arquitectónicas.

No centro, a fonte, corrompida por alguén que, se cadra, se chamará a si mesmo “graffiteiro”, mais debería ser chamado –como pouco– “vándalo”, porque o graffiti é outra cousa. Por tras da fonte, unha rúa nova, aínda espida de edificacións, baixa leda, lembrando que os lindeiros que marcaban o confín da vila medraron. Diante da fonte, as pegadas pantasmais dalguén que estivo pouco antes de que fora tomada a fotografía, quen sabe se dalgún dos nenos da outra foto que baixou, xa maior, na procura dun pasado agora afastado que non vai voltar, dun pasado que xa se foi para sempre.

31 de xul. de 2010

Vilalba onte e hoxe: A sombra do Castelo

Mario Paz González

“Non era nin un antigo burgo feudal, nin un suntuoso palacio novo, senón unha planta extensa que se compuña de poucas construcións de dous pisos e de moitas construcións baixas en cambio, que se estreitaban unhas contra as outras; de non terse sabido que era o Castelo, puidera ser tomado por unha aldeíña”. Estas son as verbas coas que o narrador de O Castelo, a novela de Franz Kafka, explica a sorpresa do agrimensor K. ao achegarse á fortaleza.

Os termos que sustentan tal descrición poderían aplicarse de xeito doado a calquera poboación que conte cunha edificación semellante. Nela, como nesta obra do escritor checo, a imaxe da fortificación gravita a modo de pantasmagoría, de enigmática sombra ineludible. K. sabe que o Castelo é para el unha meta ansiada e inalcanzable, sabe que, en contra do seu desexo, endexamais chegará a pór un pé no seu interior. Tamén o sabía Kafka e por iso é probable que a novela ficara, xa para sempre, inconclusa. Sobre esta narración e sobre todo o conxunto da súa obra intuímos unha imaxe na que se reducen as vastas fronteiras do cosmos a aquilo que un único individuo pode abarcar, tentar entender ou penetrar (un castelo, un proceso…), malia que iso non vai garantir que o logre. O mundo reducido a algo cativo. Como nas vilas galegas, segundo nos lembrou, con certa retranca, Celso Emilio.

O Castelo, todo castelo, como forza simbólica armada e expectante, pecha baixo a solidez do seu asento nun lugar xeralmente elevado, un sentido sombrío, de porta cara ao misterioso e escuro. A fortaleza de Caronte na tradición greco-latina ou a de Melwas na mitoloxía lendaria celta, aquel rei de Somerset que foi raptor de Xenebra. Pero tamén unha luz, coma un faro, ao final do camiño, da chaira, do trebón, unha sólida salvación ou a imprevisible materialización do inesperado. Quizais unha porta cara a outro mundo, cara á lei, como en Kafka, unha porta que só a cada un de nós pode estar reservada.

A sombra do Castelo, como a do alcipreste, é abondo longa e inevitablemente esténdese sobre todos aqueles que o rodean, todos aqueles que, como o agrimensor K., andan na procura, deséxeno ou non, desa chamada imprecisa, pero ineludible.

As dúas fotos de hoxe en realidade non amosan a torre dos Andrade máis que in absentia, especialmente a primeira. Nelas intuímos apenas, sen que podamos asegurar que se vexa, a súa espesa sombra cernéndose sobre as casas de pedra, sobre as rúas co seu pavimento empedrado, sobre os seus habitantes esculpidos pola gorgona no branco e negro da fotografía para a eternidade…

Algunhas cousas variaron entre ámbalas dúas imaxes, pero quizais a máis significativa non sexan as agardables mutacións producidas polo paso do tempo, que fixeron desaparecer algúns edificios e provocaron que outros, na súa ansia por acadar un firmamento en exceso elevado, ousen competir co Castelo. Tampouco a desaparición de certo encanto estético, certa monótona uniformidade presente na rúa da foto antiga, que, coma moitas, podería pertencer a calquera vila galega, a favor dun progreso ás veces dubidoso, marcado un tanto burdamente polo coche que apenas se ve e os tres colectores que ocupan, con exacerbado protagonismo cromático, o fondo da foto actual. Non, o máis significativo non é todo isto, senón o feito de que a sombra do Castelo varíe. Sen dúbida a razón lóxica habería que buscala na diferente hora en que foron tomadas as dúas fotografías e, previsiblemente, a diferente estación do ano.

O Castelo e a súa sombra atópanse case ausentes da primeira imaxe, semellan non existir, non ser máis que unha promesa vaga, imperceptible, oculta. Chama a atención, no medio da escena apracible, o operario que traballa subido a unha escada ao fondo á dereita, pero sobre todo a grande cantidade de nenos que transitan pola rúa (como o que mira á cámara en primeiro plano con xesto de abraiante desconcerto) e que poden facernos pensar que a fotografía foi tomada na hora da saída do colexio.

Na segunda, a torre apenas se ve, pero a súa presenza, a súa sombra, faise moito máis notoria e palpable. Desapareceron os edificios que a ocultaban, que formaban con ela aquel todo impreciso do poboado kafkiano, que semellaban frear o avance desa sombra enigmática que descende sobre eles deixándose esvarar cara á beirarrúa. Non é posible dicir con precisión se o conxunto gañou ou non con iso. Pode que o fixera en singularidade, mais, en caso de discrepancia, habería que pedirlle contas ao Romanticismo e a Eugène Viollet-lle-Duc, inventores da Idade Media. Pero, contrariamente ao que nun comezo puidese parecer, ao liberalo o Castelo fíxonos máis seus, estendeuse sobre todos nós cun xesto elocuente de indomable paternidade protectora.

Desmontando o apólogo kafkiano, todos penetramos no seu interior. Para ben ou para mal, esta era a porta que ficaba só para nós reservada. Xa non poderemos fuxir del.

mariopaz@avozdevilalba.com


5 de xul. de 2009

Vilalba (antonte,) onte e hoxe: A “Carretera”

Mario Paz González
O camiño como símbolo, como metáfora da vida, como procura interior ou vía de superación non é unha mala imaxe. De frei Luis a Jack Kerouac. Tamén antes e despois. Un camiño estreito e pedregoso para os obstáculos e dificultades; un camiño chan e amplo, luminoso, para a facilidade coa que levar a cabo os proxectos, os traballos e os días.

Vilalba ten medrado en torno a un camiño, a “Carretera”, vía de tránsito cara outros lugares, afastados ou non. Pero tamén camiño que se torna encrucillada, eixo do mundo, unión das partes que configuran a alma (como en Platón), lugar onde permanecer a contemplar con morno acougo os embates da vida.

De ámbolos dous valores, camiño e cruceiro, herdou esa feble natureza ambivalente e antagónica, precisa mestura de acción e pasividade, esa dualidade de permanencia no tempo ou no espazo, de impulso irresistible ou de freo e repouso necesarios. Así se dita o destino. O do ser humano quero dicir, esa paradóxica xuntanza de opostos, posibeis e imposibeis, de creacións e derrubes, constantemente xuntos, cara a unha imprecisa eternidade. Quizais iso mesmo configura o destiño dos chairegos. Esa vivencia permanente on the road, coma beatniks, coma Bonny & Clyde ou como aqueles xa esquecidos emigrantes que na década dos trinta asucaban esperanzados a Ruta 66 do Leste ao Oeste dos Estados Unidos deixando tras deles a ameaza das secas e a Gran Depresión. Pero tampouco debemos esquecer a lenta permanencia na encrucillada poeirenta, esa quietude de vellos bluesmen de ollar canso e voz quebrada.

Das fotografías que retratan a “Carretera” adoito preferir aquelas que (do mesmo xeito que as elexidas por Carlos Díaz e Novo Cazón para A memoria de Vilalba), representan a rúa principal da vila con ese aspecto de bulevar falazmente urbano cheo de xente camiñando ociosa. Esa rúa con árbores e cafés con sillería de ferro baixo a luz dun mediodía de verán (non sei se mediodía, non sei se verán, pero prefiro crelo así) que alumea con forza os toldos dos comercios, as fachadas dos edificios e as camisas endomingadas duns transeúntes que fican a parolar ledamente inmóveis, atrapados xa para sempre na eternidade da imaxe. Sobre todo aquelas fotografías que nos devolven un pasado agora abolido, con algo de impostado, un pasado en branco en negro, inexistente hoxe e sempre nesa súa artificial ausencia de cor que, dalgunha maneira, tamén o ennobrece tinguindoo da abstracción propia dos soños, das lembranzas ou, quizais, da mesma ensoñación literaria.

Con todo, malia esa preferencia citada, a casualidade e a coincidencia no encadre reuniron hoxe aquí tres fotografías que amosan outro aspecto da “Carretera”, observada de lonxe, na distancia (como mellor se ven as cousas), a vista de paxaro desde o alto da torre dos Andrade. Son varias e considerables as diferenzas entre elas. Tamén algunhas similitudes. O que primeiro chama a atención é ese ceo de chumbo das tres fotografías, ese ceo indefinido, dunha grisalla sempiterna con independencia da estación do ano (a imaxe máis recente tomouse no último verán). Ese ceo que, por mor dunha mesta néboa inalcanzable, confúndese e mistúrase, nun horizonte difuso e promisorio, co verdor da paisaxe chairega cada vez máis oculta tras das emerxentes edificacións.

A fotografía máis antiga corresponde con probabilidade á primeira metade do século XX. Ofrécese nela unha estampa rueira típica que podería pertencer a calquera vila galega da mesma época. A esa sensación de equilibrio e proporción que revela a similitude dos edificios de apenas máis de dúas prantas contribúe sen dúbida a cor sepia da imaxe que anula todo abigarramento, toda diferenza cromática, toda individualización.

O recordo da segunda imaxe permanece gravado con nitidez e fidelidade na miña memoria. Tomouna meu irmán Moncho, sendo aínda moi cativos, cunha cámara Kodak Instamatic agasallo do noso pai, quen nos levou ao alto da torre para estreala. Daquela a duras penas asomabamos por riba das almeas. Lembro que meu irmán ergueu a cámara e, apuntando coma puido con pulso tremente mentres me describía o que vía (eu era algo máis baixiño que el), tomou varias fotos ao chou, esta entre elas. A cor tristeira da paisaxe nada ten que ver coa nosa ledicia por estar alí, por vez primeira, no alto da torre. Con respecto á fotografía anterior os cambios resultan xa considerables. Son moitos os edificios que medraron de tal xeito que xa case sepultan a liña do horizonte. Chama especialmente a atención a grande mole que se amosa en primeiro plano no lado dereito da imaxe, non só polo contraste cos pequenos telladiños que fican intimidados ao seu carón, senón porque aínda pervive na súa pel a marca daquela casa branca da fotografía anterior que enguliu sen consideración, sen sequera pedirlle permiso, sen outorgarlle dereito a réplica.

A imaxe máis recente ten algo de fantasía futurista na que toda a paisaxe enteira do planeta estivese a piques de ficar cuberta por unha sorte de xigantescos cogumelos artificiais. Coma se nela se amontoasen todos as imaxes que sucederon e sucederán no tempo ás outras dúas fundíndose cara un porvir impreciso, sorprende, non só a nova proliferación de cores e tellados, senón tamén esa competencia entre as edificacións máis recentes pola súa aspiración a acadar o status de arrañaceos con vistas a ese futuro para nós aínda invisible e, certamente, improbable. Poderíase engadir que algunha das casas, edificios pantasma doutras épocas, que manten o tamaño orixinal, perdeu parte da súa dignidade ao terse metamorfoseado con mutacións imposibles, grazas a eses tellados de chapa e a esas cristaleiras coma anteollos de sol.

A mesma rúa ou tres distintas? Pódese pensar que algunha das tres sexa menos ficticia, máis real, cas outras? Non sei. Non é doado sabelo. A campá de vidro de toda fotografía acostuma amosar pequenos instantes, invariables e reais, do percorrer vital cunha fidelidade difícil de plasmar en verbas sen que elo se volte un exercicio inxenuo na comparanza. As tres aquí ofrecidas son só unha pequena mostra, faltarían moitas outras que enchesen os valeiros deixados por elas e que nos evitasen caer na recurrencia sempre doada e falaz da memoria. Pero tal vez iso xa non resulte posible. Entón, tal vez sería mellor deixar de miralas e tentar reconstruir dalgún xeito ese pasado desfigurado e fugaz, quizais xa definitivamente borrado, tentando albiscar no espello das nosas lembranzas como única maneira útil de afrontar, nun presente enfermo desa mesma fugacidade, a chegada dun futuro que, se cadra, poda algún día resultar máis firme e tanxible.

mariopaz@avozdevilalba.com

3 de nov. de 2008

Vilalba, onte e hoxe: A Pravia


Mario Paz González
En prácticamente todas as culturas e tradicións as árbores foron de sempre un dos símbolos fundamentais que concentraban moitos dos seus valores esenciais e xenéricos. Esa morfoloxía tan súa de raíces, tronco e copa fai delas un elemento comunicador de tres mundos a miúdo afastados (subterráneo, terrestre e celeste) simbolizando con elo o mesmo fluxo entre a vida e a eternidade. Para os antiguos exipcios representaban o crecemento espiritual, na Cábala hebrea relacionáronse co acceso ao coñecemento, en China vinculáronse á lonxevidade e á fertilidade, para os celtas eran sinónimo de protección e outras moitas cousas, na tradición cristiana son o despertar da conciencia no Edén, no budismo a liberación anímica, e na Grecia antiga a victoria en cuestións bélicas (loureiro), ou ben Cronos e a sabiduría en tempo de paz (oliveira).

Tradicionalmete as árbores simbolizan tamén a vontade, a permanencia frente ao fuxir irreparable do tempo, así como a continuidade e a firmeza. Precisamente eses mesmos conceptos son os que hoxe traemos aquí, pois son os que daban sustento a aquela sección mítica de A Voz de Vilalba que levaba por nome “Vilalba, onte e hoxe”. Nela tratábase de dar conta (entre a denuncia e a curiosidade) das fondas transformacións que se estaban a dar, xa naquel entón, na morfoloxía da vila e, asemade, o xeito en que o percorrido vital fai que algunhas cousas fiquen incólumes ano tras ano. Tentábase algo sen dúbida semellante ao que tan ben reflectiu máis recentemente a exposición “Testemuñas de cambio”, así coma o libro homónimo editado polo Iescha en 2007, con texto de Carlos Gómez Osa e fotos de Amador. Un libro-testemuña (coma di o propio título) que, desde o intre mesmo da súa publicación, pasou a ocupar un lugar privilexiado nas bibliotecas de moitos chairegos.

Recuperar agora aquela sección tan representativa non podía ser doutro xeito que amosando un dos iconos da imaxinería chairega por excelencia: a mítica Pravia. A súa presenza aquí ten unha función dobremente simbólica: por unha banda, a de representar, coma xa dixemos, un icono da Chaira; pola outra, por ter sido o lugar onde, nun lonxano 29 de xuño de 1983, baixo as ramas que nos viron nacer e medrar, xurdíu A Voz de Vilalba, xornal ao servizo do pobo.

Ademais, nas fotografías que aquí amosamos, pódense observar, xunto ao acer pseudoplatanus (nome científico da nosa afamada árbore), dous dos míticos puntos de venta do xornal naqueles anos do século pasado: a Casa dos Marios e a Librería Da Ponte, rexentada por Carmiña García Mato (filla e irmá de poetas) que tan proveitosas lecturas nos proporcionou.

A imaxe antiga foi tomada dunha postal (anos corenta?). Se a comparamos coa actual decatarémonos coma, aínda que de xeito lixeiramente perceptibeis, a fisionomía urbana da vila non foi allea ao paso do tempo. En torno á árbore hai xa unha glorieta que perviveu ao longo de moitos anos ata que foi substituida pola actual. É, quizais, máis rechamante ese posto de gasolina e eses autos que semellan sacados de “Os violentos anos vinte”, de Raoul Walsh con James Cagney. A xente a parolar baixo a fresca sombra da árbore é unha leda estampa que, afortunadamente, aínda hoxe pervive.

A fotografía moderna foi tomada nun recente mes de maio, estando a primavera na súa esplendorosa consagración. Con todo, sorprende nela a perda daquela fermosa follaxe de verdor unánime que posuía a árbore, non sabemos se achacable ou non ao cambio climático. Hai xa uns cantos anos sufríu un declive do que, aínda que recuperou, non voltaría ao seu ser orixinal. As podas hixiénicas e necesarias (que ademais liberan as súas ramas dun peso considerable) fan o resto, conferíndolle ese aspecto de bonsai hipertrofiado.
Sexa como for, disfruten das dúas imaxes. Jung relacionaba as árbores coa imaxinación creadora. Un bo símbolo que dende agora adoptamos coma noso xunto a ese outro, tradicional e xa sinalado, de vontade, firmeza, permanencia e continuidade frente ao paso do tempo máis aló de calquera inclemencia climatolóxica ou, mesmamente, vital.


mariopaz@avozdevilalba.com
Imaxe: MXM

13 de mar. de 2008